Współwytwarzanie wiedzy o technologii. Gaz łupkowy jako wyzwanie dla zbiorowości

Co się dzieje, kiedy zbiorowość próbuje zrozumieć, czym jest nowa technologia i jak może nas zmienić? Rozważmy to pytanie w odniesieniu do poszukiwań gazu łupkowego w Polsce. Jakiego rodzaju wiedza jest nam potrzebna, żeby podjąć decyzję: co zrobić z gazem łupkowym? Co dzieje się ze wspólnotą polityczną, która próbuje odpowiedzieć na te pytania? Badając te zagadnienia, autorka śledzi działania podejmowane w latach 2010–2014 w związku z poszukiwaniem gazu łupkowego w Polsce: wysiłek na rzecz budowania wiedzy o zasobie i możliwościach jego wydobycia oraz o potencjalnym oddziaływaniu prac na ludzi i przyrodę.

W tym celu książka ta wykorzystuje dorobek badań nad nauką i technologią – w tym teorii aktora-sieci – które koncentrują uwagę na momencie niepewności, czyli ekscytującym czasie powstania nowych połączeń między aktorami. Dzięki refleksji nad społecznym zarządzaniem ryzykiem, rozważą możliwości włączania szerszych grup w proces zarządzania technologią. Zestawiając ze sobą dynamikę tworzenia faktów przez instytucje państwowe, samorządy oraz społeczności lokalne, pokazuje, w jaki sposób to, co uznajemy za niezbędną wiedzę, zmienia się w zależności od warunków działania, tożsamości i interesów poszczególnych aktorów. Dlatego autorka równocześnie bada lokalne procesy budowania faktów o gazie łupkowym oraz ewolucję tożsamości i interesów zaangażowanych aktorów. Celem rozważań jest zatem pomoc w zrozumieniu dylematów współwytwarzania wiedzy o oddziaływaniu technologii, które wymagają zmiany myślenia o roli obywateli, urzędników i ekspertów.

Rozważając przypadek gazu łupkowego, autorka kieruje się ku szerszym pytaniom. Kto, w jakim momencie i w jaki sposób powinien móc zabrać głos w dyskusji o rozwijaniu możliwych opcji technologicznych o tym, co jest możliwe i właściwe? W jaki sposób instytucje państwowe mogą korzystać z zaangażowania obywateli w dyskusjach o kształcie technologii? Wreszcie, jak kształtować relacje między ekspertami z akademii, przemysłu i instytucji publicznych a obywatelami, którzy chcą mieć wpływ na wspólną przyszłość?

Rozmowa z autorką na antenie Radia TOK FM

Podziękowanie / 9
Wprowadzenie / 11
O co ten hałas? Gaz łupkowy i problemy z energią / 26

Część I. Narzędzia

Rozdział 1. Nienowoczesna zbiorowość, czyli teoria aktora-sieci / 37
Wstęp / 37
Faits sont faits, czyli skąd się biorą fakty? / 42
Śledzenie połączeń – założenia i metoda ant / 47
Nienowoczesna polityka: nowy protokół zbiorowego eksperymentu / 55
Grupy i fakty na hybrydowych zgromadzeniach – wspólne odkrywanie możliwych światów / 64
Ant a socjologia. Sieci i aktorzy w badaniu wiedzy o gazie z łupków / 75

Rozdział 2. Nauka i polityka – przekraczanie wielkiego podziału / 81
Wstęp / 81
Projektowanie natury, projektowanie państwa / 85
Rosnąca złożoność i nauka postnormalna / 93
Obywatel współbadacz / 105
Projektowanie demokracji technologicznej / 119
Nauka, polityka i poszukiwanie gazu łupkowego – wnioski dla badania / 126

Część II. Wyzwanie

Rozdział 1. Czy mamy w Polsce gaz łupkowy? Niepewny status
Cennego zasobu / 133
Pytania, metody, materiały i miejsca / 133
Rozpoznanie złóż – w urzędzie, w terenie i w archiwum / 145
Szacowanie złóż – prowizoryczne dowody i znikający gaz / 156
„Łupkowe eldorado”: gaz łupkowy w prasie / 164
Podsumowanie. Radzenie sobie z niepewnymi faktami / 172

Rozdział 2. Wpływ gazu łupkowego na środowisko, „w tym człowieka” / 175
Niepewność związana z oddziaływaniem środowiskowym / 175
Środowiskowe aspekty poszukiwań i wydobycia w opracowaniu Ministerstwa Środowiska / 177
Badanie usytuowane – przebieg i skutki szczelinowania w otworze Łebień / 188
Wiedza o instytucjach a wiedza o środowisku – powrót do raportu NIK / 194
Podsumowanie / 198

Rozdział 3. Odwierty w sąsiedztwie: pytanie o gaz łupkowy o przyszłość gminy / 203
Wstęp. Czy na pewno w gminach wytwarza się fakty o gazie Łupkowym? / 203
Oficjalne procedury o lokalnym oddziaływaniu: decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia / 211
Maszyny na polach. Poszukiwanie gazu łupkowego widziane przez okno / 216
Nowa wiedza i nowe formy działania / 221
Spotkania informacyjne, czyli problem z modelem deficytowym w praktyce / 237
Podsumowanie / 249

Rozdział 4. Gaz łupkowy na zgromadzeniach hybrydowych: w stronę współprodukcji faktów? / 253
Potrzeba wspólnej dyskusji / 253
„Razem o łupkach”, czyli rozmowa o gazie w gminie / 255
Podsumowanie / 286

Zakończenie / 291
Wspólny deficyt wiedzy / 291
Współwytwarzanie wiedzy / 296
Cena za wiedzę i wyzwania dla państwa / 301

Aneks 1. Materiały i miejsca / 305
Aneks 2. Książka na tle badań nad nauką i technologią
W Polsce / 309
Bibliografia / 313
Summary / 341
Indeks osobowy / 343

Agata Stasik