Świadkowie świadectw. Postpamięć zagłady w polskiej literaturze najnowszej

Literatura postmemorialna omawiana przez badaczkę podejmuje wysiłek dawania świadectwa świadkom oraz bycia świadkiem świadectwa – zapewne nigdy do końca udany. Niełatwy proces włączania opowieści o Zagładzie dla wspólnotowej pamięci, który obserwujemy od lat80. XX wieku, jest tutaj poddawany wnikliwej i krytycznej analizie. Autorka rozważa, na ile melancholijny podmiot literatury lat 90. ubiegłego stulecia przełamuje narcystyczną dominantę wcześniejszej dekady, i pokazuje, w jaki sposób w twórczości epoki „powrotu Realnego” może zaistnieć etyczny aspekt postpamięci. W autobiograficznej twórczości przedstawicieli drugiego pokolenia ocalałych dostrzega zaś dramat milczenia i uwięzienie w potraumatycznym symptomie, na które powojenna Europa skazała ofiary Zagłady. Badania tu poczynione, dotyczące między innymi wczesnej recepcji tekstów sprzed transformacji, w której – kosztem podtrzymywania mitów polskiej tożsamości – pomija się lub marginalizuje żydowskie i zakładowe wątki, wykazują konieczność rewizji dotychczasowych rozpoznań i redefinicji kanonu polskiej literatury Szoa. 

Wprowadzenie / 9
Po/wojnie – kompensacja i nacjonalizm / 13
Przełomowe lata osiemdziesiąte / 19
Wobec Zagłady – perspektywa europejska / 37
Współczesna humanistyka wobec Szoa / 44
Podziękowania / 56

Część teoretyczna
Współczesna humanistyka wobec pamięci i traumy

Rozdział 1. Zygmunta Freuda i Maurice’a Halbwachsa koncepcje pamięci a memory studies i trauma studies na przełomie XX i XXI wieku / 61
Traumatyczna pamięć jednostki a etyka psychoanalizy / 61
Trauma i historia – „luki, sprzeczności, powtórzenia” / 66
Socjologia pamięci albo Freud (z) Halbwachsem / 68
Pierre Nora: „między pamięcią a historią”. Nowe czasy i nowa wrażliwość / 76
Widmo żałoby krąży po Europie / 79

Rozdział 2. Postpamięć i etyka świadka-spadkobiercy zagłady w koncepcji marianne hirsch / 85
Traumatyczna pamięć i zerwanie komunikacji / 85
Postmemorialna estetyka i etyka świadkowania / 98 

Część analityczna
Świadkowanie drugiego stopnia w polskiej literaturze najnowszej

Rozdział 3. Symptomy pamięci. kłopotliwa (nie)pamięć o zagładzie w literaturze polskiej drugiej połowy lat osiemdziesiątych / 115
Powroty świadków: Początek Andrzeja Szczypiorskiego i Umschlagplatz Jarosława Marka Rymkiewicza / 115
Wymazywanie żydowskości – Weiser Dawidek Pawła Huellego / 182
Zagłada Piotra Szewca – ocalenie w lustrze kultury / 205
Lata osiemdziesiąte jako triumf Wyobrażeniowego. Polska pamięć w stadium zwierciadła – podsumowanie / 220

Rozdział 4. „powrót realnego” – pamięć „nawiedzona” i historyczny/histeryczny podmiot w literaturze lat dziewięćdziesiątych XX wieku / 227
Dawid Weiser raz jeszcze (powrót wypartego) / 227
Historia jako Realne. Postmemorialna podmiotowość w twórczości Izabeli Filipiak / 232
Asymilacja stereotypu w Prawieku i innych czasach Olgi Tokarczuk / 264
„Nie chodzi o igraszki, chodzi o życie”. Postpamięć w Tworkach Marka Bieńczyka / 273
Zagładowe nawiedzenia – postscriptum / 290

Rozdział 5. Rodzinne ramy postpamięci / 301
Postpamięć „pogrobowca” Zagłady w Kamieniu granicznym Piotra Matywieckiego / 305
Problemy drugiego pokolenia ocalałych (Utwór o matce i ojczyźnie Bożeny Keff, Goldi i Frascati Ewy Kuryluk, Rodzinna historia lęku Agaty Tuszyńskiej, Zagubione w przekładzie Evy Hoffman) / 324
Stawanie się świadkiem / 376
Podsumowanie – formy postpamięci / 382

Zakończenie / 389
Bibliografia / 397
Summary / 425
Indeks osobowy / 429

Andrzej Juchniewicz

Anna Mach