Studia nad liturgią w zakonie krzyżackim w Prusach

Badania nad dziejami zakonu krzyżackiego i jego państwa w Prusach w średniowieczu mają już stosunkowo długą, ponad 150-letnią tradycję. Jednak w ich początkowym stadium uczonych interesowała niemal wyłącznie historia polityczna: począwszy od przeprowadzonego w ramach krucjat podboju plemion pruskich, poprzez dzieje wewnętrzne i relacje z sąsiadami, na likwidacji państwa zakonnego w Prusach w 1525 roku kończąc. Jednak z czasem (już w XX wieku) badania nad tym zagadnieniem zaczęły osiągać coraz wyższy stopień uszczegółowienia. Uczeni skupiali się nad rozwojem kolonizacji i osadnictwem, strukturą wewnętrzną państwa, kulturą i sztuką, gospodarką i ekonomią, a wreszcie nad społeczeństwem. Oczywiście dzieje struktury kościelnej średniowiecznych Prus pod panowaniem Zakonu także były przy tej okazji rozpatrywane, ale zawsze jedynie marginalnie, przy okazji prowadzenia innych analiz. Wydaje się, że rzeczywiście badania nad historią Kościoła w państwie krzyżackim w Prusach w średniowieczu (pomijając aspekt krucjatowo-misyjny) były dotąd najbardziej zaniedbaną dziedziną historiografii, która dopiero od dekady przyciąga baczniejszą uwagę grupy uczonych polskich i niemieckich. W ten właśnie kierunek badawczy wpisuje się omawiana praca.

Fragment recenzji prof. Sławomira Jóźwiaka

Wstęp / 9

Rozdział I. Liturgia godzin i Eucharystia / 21
1. O godzinach kanonicznych / 21
2. O celebrowaniu Eucharystii / 40

Rozdział II. Kult eucharystyczny / 49
1. W kalendarzu liturgicznym / 50
2. Procesje Bożego Ciała / 51
3. Wystawienie Najświętszego Sakramentu / 54
4. Przechowywanie Najświętszego Sakramentu / 60
5. Chusty (welony) eucharystyczne / 64
6. Komunia św. dla chorych / 66
7. Częstotliwość przystępowania do Komunii św.  / 69
8. Adoracja podczas mszy św. / 71
9. Wezwania / 73
10. Związki z sanktuarium Bożego Ciała w Poznaniu / 75

Rozdział III. Przejawy pobożności maryjnej / 77
1. W kalendarzu liturgicznym / 78
2. Ołtarze maryjne / 81
3. Wizerunki maryjne / 86
4. Szaty liturgiczne – maryjne ornaty / 94
5. Modlitwa różańcowa / 98
6. Inne / 100

Rozdział IV. Święci orędownicy / 103
1. Św. Barbara / 104
2. Św. Elżbieta / 114
3. Św. Jerzy / 123
4. Św. Hubert / 129

Rozdział V. O przestrzeni liturgicznej w kaplicach / 135
1. Ołtarze i ich wyposażenie / 138
2. Krzyże / 162
3. Dywany / 166
4. Poduszki / 168
5. Lichtarze / 17
6. Chorągwie / 172
7. Stalle (ławki) / 175
8. Pulpit / 177
9. Dzwony (dzwonki) / 179

Rozdział VI. Księgi służące liturgii / 183
1. Mszały / 188
2. Ewangeliarze / 191
3. Epistolarze / 192
4. Brewiarze / 193
5. Psałterze / 195
6. Kolektarze / 196
7. Antyfonarze / 197
8. Graduały / 198
9. Śpiewniki / 198
10. Legendarze  / 199
11. Martyrologia / 200
12. Notulle / 201
13. Agendy / 202

Rozdział VII. Szaty liturgiczne / 209
1. Ornaty / 211
2. Stuły / 218
3. Manipularze / 219
4. Dalmatyki / 219
5. Alby / 221
6. Humerały / 223
7. Cingula / 225
8. Kapy / 227
9. Komże / 231
10. Strój liturgiczny biskupa / 235
11. Kolory szat  / 236

Rozdział VIII. Dziedzictwo liturgiczne po zakonie krzyżackim / 239
1. Księgi liturgiczne / 240
2. Kalendarz liturgiczny / 250
3. Pobożność maryjna / 252
4. Święci patronowie / 255
5. Kaplice pokrzyżackie / 260

Zakończenie / 263
Wykaz skrótów / 267
Bibliografia / 271
Zusammenfassung / 295

Waldemar Rozynkowski