Tematem książki jest myśl polityczna i społeczna Kajetana Koźmiana (1771–1856) po powstaniu 1830–1831 roku. W tym czasie Koźmian, wcześniej wysoki urzędnik w Warszawie, wycofał się z życia publicznego. Z doświadczeniem powstania, któremu był zdecydowanie przeciwny, rozliczał się w rozprawie i wierszach pisanych w latach trzydziestych. Katastrofa powstańcza, która pozostawiła pytania o społeczne i psychologiczne mechanizmy polityki, o rolę jednostek i elit, zasadniczo wpłynęła też na najwybitniejsze dzieło Koźmiana – pamiętniki spisane w latach 1850–1853. Ale pisanie wspomnień nie oznaczało prostej kodyfikacji wcześniejszych przemyśleń Koźmiana; pamiętniki były osobnym etapem jego ewolucji ideowej. Pojawiły się w nich nowe, dotychczas nieobecne w jego twórczości wątki i pytania, np. ocena społeczeństwa polskiego drugiej połowy XVIII wieku. Pamiętnikarz odnosił się często do piśmiennictwa połowy XIX wieku, przede wszystkim do powieści. Wbrew stereotypowemu wizerunkowi dogmatycznego klasyka i konserwatysty, Koźmian wyłaniający się z pisanych po powstaniu tekstów wydaje się postacią złożoną, uwikłaną w ciekawe paradoksy ideowe.