Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej

Przepisywanie historii. Powstanie styczniowe w powieści polskiej w perspektywie pamięci kulturowej to próba przedstawienia nurtu prozatorskiego poświęconego wydarzeniom 1863 roku obejmująca utwory powstałe na przestrzeni dziesięcioleci, aż do lat osiemdziesiątych XX wieku. Autorka stara się także odpowiedzieć na pytanie o specyfikę polskiej tożsamości narodowej, filary naszej pamięci i wyobrażenie przeszłości. Mit walki zbrojnej oraz ciągła gotowość do instrukcji to najważniejszy aspekt podjętej tu refleksji badawczej. Celem książki jest również ukazanie roli tych wyobrażeń i przyczyn ich trwałości w dobie zaborów, a później PRL-u.

W tym kontekście istotne są narodziny mitu klęski styczniowej w XIX wieku, a także próby przewartościowania, jakim poddawano wyobrażenie powstania w dwudziestoleciu międzywojennym i PRL-u. Te trzy warstwy tworzą całość kulturowego testu, wspólnie istnieją w pamięci społecznej.

Przedmiotem analizy stają się powieści wybitne, ale też drugorzędne i popularne, utwory krytyczne wobec polskiej tradycji, jak również teksty serwilistyczne czy reżimowe. Dopiero ich zestawienie pokazuje przemiany naszej pamięci narodowej. 

Wstęp / 7

Rozdział 1. „Śmierć koronowała życie”. Kształtowanie pamięci − obraz powstania styczniowego w historiografii XIX i XX wieku / 13
Przeszłość jako przedmiot reprezentacji w pisarstwie historiograficznym / 13
Status źródła historycznego / 19
Narracja jako forma podawcza / 24
Historiografia powstania styczniowego – narracja zmącona / 28
Źródła historiografii powstania styczniowego / 44
Struktura fabularna wypowiedzi historiograficznych o 1863 roku / 48
Pole wyobraźniowe – struktura semiotyczna narracji historiograficznych o powstaniu styczniowym / 70

Rozdział 2. „Młot i dłuto”. Powstanie styczniowe w powieściach lat 1864−1939 / 93
Fazy rozwoju nurtu powieści o powstaniu / 96
Morfologia powieści popularnej / 106
Rozluźnienie schematu – powstanie styczniowe w literaturze wysokiej / 156
Rozluźnienie modelu aktancjalnego / 180
Konstelacje stałych obrazów – mity narodowe i wyobrażenia społeczne dotyczące powstania styczniowego / 184

Rozdział 3. „Niebiańskie hufce” socjalizmu. Powstanie styczniowe w cieniu propagandy 1939–1963 / 209
Fikcja „prawdy historycznej” / 218
Przekształcenie morfologii powieści / 220
Inna mitologia – warstwa semiotyczna powieści / 250

Rozdział 4. „Pójdą pod kule”. Przekształcanie tradycji w literaturze o powstaniu styczniowym po 1956 roku / 259
Koniunktury / 259
Przepisywanie historii / 317
Pole świadomości – pamięć przeszłości w nowoczesnej powieści o powstaniu / 429

Wykaz skrótów / 445
Bibliografia / 449
Summary / 463
Indeks osobowy / 469

Marek Misiak

Paulina Małochleb