W „naszym pogrobowym położeniu”. Kajetan Koźmian po powstaniu listopadowym

Tematem książki jest myśl polityczna i społeczna Kajetana Koźmiana (1771–1856) po powstaniu 1830–1831 roku. W tym czasie Koźmian, wcześniej wysoki urzędnik w Warszawie, wycofał się z życia publicznego. Z doświadczeniem powstania, któremu był zdecydowanie przeciwny, rozliczał się w rozprawie i wierszach pisanych w latach trzydziestych. Katastrofa powstańcza, która pozostawiła pytania o społeczne i psychologiczne mechanizmy polityki, o rolę jednostek i elit, zasadniczo wpłynęła też na najwybitniejsze dzieło Koźmiana – pamiętniki spisane w latach 1850–1853. Ale pisanie wspomnień nie oznaczało prostej kodyfikacji wcześniejszych przemyśleń Koźmiana; pamiętniki były osobnym etapem jego ewolucji ideowej. Pojawiły się w nich nowe, dotychczas nieobecne w jego twórczości wątki i pytania, np. ocena społeczeństwa polskiego drugiej połowy XVIII wieku. Pamiętnikarz odnosił się często do piśmiennictwa połowy XIX wieku, przede wszystkim do powieści. Wbrew stereotypowemu wizerunkowi dogmatycznego klasyka i konserwatysty, Koźmian wyłaniający się z pisanych po powstaniu tekstów wydaje się postacią złożoną, uwikłaną w ciekawe paradoksy ideowe.

Wstęp / 7

Rozdział 1. Po powstaniu / 25
1. „On tu być nie powinien” / 25
2. „Ostateczny dzień Polski” / 30
3. „I jaż to piszę ballady?” / 58
4. „Rozrządzić losem wszystkich pokoleń zuchwale” / 68
5. „Wybawca nadwiślańskich ludów” / 88
6. „Nie chcę Polski nabytej ofiarą honoru” / 98

Rozdział 2. Pamiętniki / 105
1. „Skarby pamięci i doświadczenia” / 105
2. Pamięć / 115
3. „Przyszedł czas zdrobnienia umysłów” / 122
4. Sarmaci i Gallopolacy / 156
5. „Tak to katonizm ma swoje usterki” / 178
6. Autoportrety / 207
7. „Bufonada polityczna” / 227

Zakończenie / 241
Wykaz skrótów / 245
Bibliografia / 247
Summary / 255
Indeks osobowy / 259

Zbigniew Chojnowski

Maciej Mycielski