Historia naturalna. Tom III: Botanika. Rolnictwo i Ogrodnictwo. Księgi XII–XIX

Oddawany do rąk Czytelnika trzeci tom Historii naturalnej Pliniusza jest w całości poświęcony botanice oraz rolnictwu i ogrodnictwu, które są z tematem wiodącym nierozerwalnie związane. Znalazło się w nim ponad dwa tysiące roślin, których identyfikacja jest bardzo trudna i stała się dla tłumacza nie lada wyzwaniem.

Z lektury tego tomu Czytelnik dowie się między innymi o drzewach, które na terenie Italii uchodziły za egzotyczne, a których produkty Rzymianie chętnie kupowali. W księdze XII dotyczy to przede wszystkim kadzidła pochodzącego z Arabii i balsamu produkowanego w Judei. W księdze XIII Pliniusz zajmuje się esencjami i perfumami. Cały wywód przynosi wiele informacji na temat poszczególnych receptur i technik sporządzania pachnideł. Nie zabrakło tutaj również gorzkiej refleksji nad upadkiem obyczajów spowodowanym napływem tych pachnideł do Rzymu. Księga XIV w całości jest poświęcona winorośli i winu. W księdze XV encyklopedysta skupia się na opisie natury drzew owocowych, w księdze XVI przechodzi zaś do scharakteryzowania drzew wysokopiennych dziko rosnących. Wylicza ich gatunki i dodaje wiele ważnych wiadomości, które mają istotne znaczenie w odniesieniu do wszystkich drzew albo rosnących samorzutnie, albo uprawianych przez człowieka. Potem zaczyna się systematyczny wykład o wykorzystaniu produktów pozyskiwanych z drzew. Należą do nich między innymi żołędzie, żywica, z której otrzymuje się smołę, i drewno. Księgi XVII i XVIII traktują o rolnictwie. Pliniusz, omawiając naturę płodów rolnych, wykorzystuje różne dygresje o charakterze technicznym i antykwarycznym. Podkreśla znaczenie rolnictwa w czasach minionych. Szczególnie interesująca jest moralizująca uwaga autora, który  skazuje na zależność upadku rolnictwa od faktu, że dzisiaj ziemię uprawiają niewolnicy skuci łańcuchami, czym wcześniej zajmowali się osobiście zwycięzcy i wodzowie. Księgę XIX autor poświęca ogrodnictwu, skupiając się na warzywach uprawianych w ogrodach. Na tym kończy opis świata roślinnego i odsyła do kolejnego bloku ksiąg zawierających opis właściwości medycznych roślin oraz ich zastosowanie i wykorzystanie w celach leczniczych. Zapowiada, że będzie usiłował sprostać oczekiwaniom różnego rodzaju czytelników. Oprócz tych, którzy interesują się tylko naturą roślin, są bowiem również ci, którzy poszukują informacji o ich właściwościach leczniczych. 

Wypada tylko żywić nadzieję, że ta zapowiedź samego Pliniusza zachęci Czytelników do sięgnięcia niebawem po kolejny, czwarty już tom jego encyklopedii. 

Od Tłumacza

Wykaz skrótów dzieł cytowanych / 7
Wstęp / 9
1. Przegląd treści poszczególnych ksiąg / 9
2. Uwagi do przekładu / 30
3. Wybrana literatura / 31

Historia naturalna
Księga XII / 39
Księga XIII / 107
Księga XIV / 173
Księga XV / 241
Księga XVI / 309
Księga XVII / 429
Księga XVIII / 555
Księga XIX / 719

Przypisy do Księgi XII / 803
Przypisy do Księgi XIII / 815
Przypisy do Księgi XIV / 829
Przypisy do Księgi XV / 847
Przypisy do Księgi XVI / 861
Przypisy do Księgi XVII / 881
Przypisy do Księgi XVIII / 899
Przypisy do Księgi XIX / 927

Indeks osób / 939
Indeks nazw geograficznych i etnicznych / 947
Indeks nazw roślin / 961
Indeks nazw astronomicznych / 985
Indeks nazw wiatrów / 987

Przemysław Piwowarczyk

Gajusz Pliniusz Sekundus