Album zmian kostnych średniowiecznej populacji z Gruczna. Album of human bone lesions in the medieval population from Gruczno

W latach 60. XX wieku, kiedy rozpoczynano eksplorację stanowisk w Grucznie, ówczesne uwarunkowania pozwoliły na przeprowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań, w wyniku których wydobyto bardzo liczny zbiór ludzkich szczątków kostnych. Projekt zatytułowany „Opracowanie wyników analiz ludzkich szczątków kostnych z badań prowadzonych w latach 1964–69 w Grucznie, gm. Świecie”, który był realizowany dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, umożliwił nie tylko uporządkowanie i zabezpieczenie dotychczasowych archiwalnych opracowań materiału kostnego, lecz przede wszystkim zainwentaryzowanie i skatalogowanie zachowanych szczątków ludzkich, przechowywanych obecnie w zbiorach Wydziału Nauk Biologicznych i Weterynaryjnych UMK w Toruniu.

Efektem tych prac stała się także niniejsza publikacja, w której zasygnalizowano, zadokumentowano graficznie i pokrótce scharakteryzowano wybrane zmiany chorobowe i rozwojowe, jakie udało się zidentyfikować badaczom w obrębie grucznieńskiej kolekcji kostnej. Album stał się równocześnie niezwykłym i unikalnym połączeniem antropologii, fotografii i archeologii. Jego Autorzy postanowili bowiem nie tylko opisać ślady, jakie odkryli na kościach w sposób stricte naukowy, lecz także pokazać inne, artystyczne spojrzenie na doczesne szczątki ludzkie. Publikacja to próba stworzenia dialogu między nauką a sztuką, między przeszłością a teraźniejszością, między życiem a śmiercią. Każda kość ma swoją historię, niemal każda choroba odcisnąć na niej może swoje piętno. Fascynujący obraz zdrowia i choroby, jaki odsłania się przed Czytelnikiem w miarę lektury ma zachęcić do refleksji nad ulotnością ludzkiego życia i nad pięknem, które może być znalezione nawet w najbardziej nieoczekiwanych miejscach.

Publikacja, w zamyśle jej Autorów, ma także stanowić rozbudowany materiał ilustracyjny, który towarzyszyć będzie kolejnym, aktualnie przygotowywanym interdyscyplinarnym opracowaniom stanowisk w Grucznie.

O kulisach badań w latach 60. XX wieku i o przygotowaniach do realizacji projektu opowiadają: prof. dr hab. Guido Kriesel, wieloletni Kierownik Zakładu Antropologii UMK, a w 1965 r., w pierwszym sezonie badań z udziałem antropologów - świeżo upieczony doktor oraz Autorzy Albumu: dr Alicja Drozd-Lipińska i mgr Andrzej Romański

In the 1960s, when the exploration of sites in Gruczno began, the conditions at the time allowed for large-scale research, which resulted in the collection of human bone remains. The project titled “Processing the results of human bone remains analysis from research conducted in 1964-69 in Gruczno, Świecie commune”, which was implemented thanks to funding from the Ministry of Culture and National Heritage, not only allowed for the organization and protection of archival bone material studies, but above all, the inventorying and cataloging of human remains, currently stored in the collections of the Faculty of Biological and Veterinary Sciences at Nicolaus Copernicus University in Toruń.

The result of this work was also this publication, in which selected disease and developmental changes, which researchers were able to identify within the Gruczno bone collection, were record in written and photography, and briefly characterized. The album has simultaneously become an extraordinary and unique combination of anthropology, photography, and archaeology. Its authors decided not only to describe the traces they discovered on the bones in a strictly scientific way, but also to show a different, artistic view of human remains. The publication is an attempt to create a dialogue between science and art, between the past and the present, between life and death. Each bone has its story, almost every disease can leave its mark on it. The fascinating image of health and disease, which revealed itself to the reader, is meant to encourage reflection on the transience of human life and the beauty that can be found even in the most unexpected places.

The publication, in the intention of its authors, is also to constitute extensive illustrative material, which will accompany the next interdisciplinary studies of sites in Gruczno, currently being prepared.

The behind-the-scenes of the research in the 1960s and the preparations for the implementation of the project are discussed by: Prof. Dr. Hab. Guido Kriesel, Head of the Department of Anthropology at Nicolaus Copernicus University in Toruń, and in 1965, in the first season of research involving anthropologists - a fledgling PhD, and authors of the album: Dr. Alicja Drozd-Lipińska and Mgr. Andrzej Romański.

Wstęp / 7

1. Zarys historii badań średniowiecznych nekropoli w Grucznie / 11
2. Zaburzenia i anomalie rozwojowe / 29
3. Ślady zaburzeń metabolicznych / 47
4. Choroby zębów i przyzębia / 57
5. Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające stawów / 73
6. Entezopatie / 89
7. Zmiany infekcyjne / 95
8. Zmiany nowotworowe i guzopodobne / 107
9. Urazy / 117
10. Inne zmiany patologiczne / 133
Podsumowanie / 141
Bibliografia / 145

Introduction / 7

1. The medieval burial sites in Gruczno: the history of research / 11
2. Developmental disorders and variations / 29
3. Signs of metabolic disease / 47
4. Dental and periodontal disease / 57
5. Degenerative and deformative joint disease / 73
6. Enthesopathies / 89
7. Infectious disease / 95
8. Neoplasm and tumors / 107
9. Trauma / 117
10. Other pathological conditions / 133
Summary / 141
Bibliography / 145

Alicja Drozd-Lipińska

Andrzej Romański