Cień Hamleta – tropy szekspirowskie w literaturze przełomu XIX i XX wieku

Na tragiczną rolę Hamleta zwracano często uwagę, natomiast niewiele zastanawiano się nad jej komizmem, groteską czy ironią, co jest walorem tej właśnie pracy. Uwaga kierowana na preegzystencjalizm Hamleta jest interesująca i słuszna, a jego odczucie owego „braku” jak najbardziej trafne. Oddaje to egzystencjalną sytuację moderny, której nieobca była „postawa hamletyczna i hamletyzm”, o której chciałoby się powiedzieć, że wprost wpisuje się w modernistyczną psychodramę, określaną tutaj jako „kłopoty indywiduacji”. Uważne rozpoznanie w tej pracy sceny europejskiego modernizmu i młodopolskiej twórczości pozwala mówić o „kształtującym się wizerunku Hamleta polskiego”, i to wobec jego postawy omówionej obszernie nie tylko słowem Brandesa, ale wielu innych dalszych i bliższych badaczy dramatów Szekspira. Uważne i umiejętne wejrzenie w „mit hamletyczny” pozwala widzieć w Młodej Polsce jego metamorfozę – „od symbolu do znaku, od tradycji do groteski”. […] To wszystko i jeszcze więcej pozwala uznać, że „cień Hamleta” podobnie towarzyszył Młodej Polsce, jak towarzyszy nieustannie każdemu z nas, chociaż tego nawet nie zauważamy. Można więc powiedzieć, że dopiero zastanowienie się nad tym Hanny Ratusznej pozwoliło ten „cień Hamleta” w Młodej Polsce dostrzec tym lepiej i jak najpełniej pojąć, i to właśnie ze wskazaniem najpierw na Wyspiańskiego, a potem na tych innych, jak chociażby na Jaworskiego czy Micińskiego, i wreszcie na Miłaszewskiego i Żuławskiego. I to przy rozległym wejrzeniu w kontekst młodopolskiej epoki, zdradzającym nie tylko znajomość naszej, ale także europejskiej literatury oraz jej krytycznych omówień, oczywiście nie tylko historycznoliterackich.

Z recenzji prof. dr. hab. Tadeusza Linknera

Wstęp. Wobec tradycji / 9
1. Fenomen przedstawienia / 9
2. Powtórzenie / 11
3. Tropy, czyli egzystencja w kulturze / 12
4. Uwagi o recepcji Hamleta / 15
5. W Puławach – Szekspir sentymentalny / 20
6. Młodopolskie wizerunki Hamleta / 23
7. Hamlet i hamletyzm / 26
8. Ironia / 28

Rozdział 1. W kręgu oddziaływań polskiej szekspirologii / 37
1. Poszukiwanie wpływów romantyków i pozytywistów / 37
2. W stronę modernizmu / 41
3. Studium Stanisława Wyspiańskiego o Hamlecie / 46
4. Tragizm i tragiczność / 48
5. Artysta i twórca / 50
6. Koncepcja „przedstawienia” i „strefa wpływów” / 51
7. Przeklęta świadomość istnienia / 56
8. Hamlet – tragedia zemsty czy wyraz klątwy istnienia? / 61
9. Rozważania o śmierci i szaleństwie – strategie interpretacji / 73

Rozdział 2. Premodernistyczne postawy i wzorce / 83
1. Romantyczny charakter tragedii / 85
2. Odsłony hamletyzmu / 95
3. Poetycka wrażliwość / 100
4. Refleksje z podróży / 104
5. „Mistrz nad mistrze” / 106
6. Samotny intelektualista / 112

Rozdział 3. Metanarracje Stanisława Wyspiańskiego / 119
1. Teatr jako miejsce spotkania / 122
2. Elsynor – Wawel / 125
3. Dramat nowoczesny / 131
4. Próby Hamleta / 140
5. Perspektywa nowego życia / 145
6. Symbol współczesności / 157

Rozdział 4. Tragizm i groteska – Hamlet młodopolski / 159
1. Gest dekadenta / 159
2. Hamlet i Don Juan / 166
3. Hamlet polski / 177
4. Ostatni Hamlet / 187
5. Hamlet wtóry / 197
6. Bufonada i zabawa / 214
7. Maska człowieczeństwa / 226

Rozdział 5. „Ból, Mistrz tych, którzy smutni…” / 235
1. Farys – Hamlet / 235
2. Geneza dramatu / 238
3. Cykl poetycki / 242
4. Gra z losem / 271
5. Założenia programowe / 275
6. Wolność i niewola ducha / 279

Rozdział 6. Bohater solarny – bohater hamletyczny / 281
1. W kręgu dramatów / 282
2. Poezja i proza codzienności / 285
3. Gród słońca – baśń o prawdzie / 287
4. W kręgu zdarzeń / 290
5. Postać Ofelii? / 291
6. Motyw wędrówki / 293
7. Projekt sceniczny / 294
8. Konflikt wartości / 295
9. Natura – kultura / 301

Zakończenie / 309
1. Odsłona pierwsza: nowożytna koncepcja tragizmu / 309
2. Odsłona druga: bohater hamletyczny – bohater młodopolski / 312
3. Odsłona trzecia: style nawiązań, zagadnienie interpretacji / 313
4. Odsłona czwarta: konteksty kulturowe – zbrodnia i oczyszczenie / 317
5. Odsłona piąta: w kręgu szekspirologii / 322
6. Odsłona szósta: mit hamletyczny i problemy estetyki modernizmu / 324
7. Odsłona siódma: problem wartości i ocen / 327
8. Odsłona ostatnia: powtórzenie / 331

Bibliografia / 337
Nota bibliograficzna / 351
Indeks osobowy / 353

Hanna Ratuszna