Edukacja obywatelska w szkole. Krytyczna analiza dyskursu podręczników szkolnych

„Książka Violetty Kopińskiej została napisana jak na zamówienie dzisiejszych czasów. Po pierwsze, charakteryzują się one głębokim kryzysem społeczeństwa obywatelskiego, który związany jest nie tylko z wewnętrznymi przemianami i dyskursami wokół istoty społeczeństwa obywatelskiego, ale także próbą jego zawłaszczenia. Po drugie, jesteśmy świadkami intensyfikacji polityczno-ideologicznych zawirowań wokół polskiej szkoły, których efekty poznamy w najbliższej przyszłości. W obszarze tych dwóch kryzysów odpowiedzi poszukuje Violetta Kopińska […]”.

Z recenzji dr hab. Ewy Kurantowicz, prof. DSW

„Wysoko oceniam zarówno samą koncepcję badań, jak również sposób prowadzenia analizy dyskursu podręczników. Autorka prowadzi ją bowiem bardzo rzetelnie, dokładnie i konsekwentnie, przywołując wiele cytatów w tabelach. W ten sposób wnioski są uzasadnione i wiarygodne, co nie zawsze jest przestrzegane w pracach badawczych o charakterze jakościowym. Jednocześnie to swoiste „zdyscyplinowanie” i pewna (uzasadniona!) drobiazgowość uzupełnione są wieloaspektową interpretacją, odwołującą się do teoretycznych ram analizy. […] Widać tu biegłość i pewną swobodę doświadczonej już Badaczki w zakresie metody Krytycznej Analizy Dyskursu”.

Z recenzji dr hab. Doroty Pankowskiej, prof. UMCS

Wprowadzenie  / 9

Część I. TEORETYCZNO-METODOLOGICZNE PODSTAWY BADAŃ WŁASNYCH

Rozdział 1. Edukacja obywatelska. Analiza kontekstualna / 17
1.1. Edukacja obywatelska – kontekst społeczno-kulturowy /     17
1.1.1. Między agregacją a zaangażowaniem obywatelskim  / 18
1.1.2. Modele edukacji obywatelskiej / 43
1.1.3. Edukacja prawna w edukacji obywatelskiej / 51
1.1.3.1. Przegląd koncepcji prawa / 53
1.1.3.2. Kultura prawna jako kontekst edukacji obywatelskiej / 66
1.1.3.3. Edukacja prawna w perspektywie modeli edukacji obywatelskiej / 85
1.2. Edukacja obywatelska w szkole / 89
1.2.1. Perspektywy szkolnej edukacji obywatelskiej / 89
1.2.2. Wymiary szkolnej edukacji obywatelskiej w Polsce / 93
1.2.2.1. Podstawy programowe i podręczniki szkolne / 100
1.2.2.2. Szkolna edukacja obywatelska poza optyką programów i podręczników szkolnych/ 114

Rozdział 2. Podstawy metodologiczne badań własnych / 123
2.1. Założenia teoretyczne badań własnych / 123
2.2. Cel badań, problemy badawcze / 133
2.3. Konceptualizacja głównych kategorii analitycznych / 135
2.3.1. Koncepcje i rozumienie prawa / 135
2.3.2. Partycypacja obywatelska / 137
2.3.3. Partycypacja uczniowska / 141
2.4. Metody zbierania i analizy danych / 144
2.5. Zarys procedury badawczej / 162

Część II. KRYTYCZNA ANALIZA DYSKURSU PODRĘCZNIKÓW DO WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE

Rozdział 3. Koncepcja(e) i rozumienie prawa w dyskursie podręcznikowym / 167
3.1. Koncepcja(e) prawa w badanych podręcznikach / 168
3.1.1. Koncepcja(e) prawa dyskursie podręcznikowym – analiza intertekstualna / 168
3.1.2. Prawo pozytywne i prawo naturalne – analiza dyskursu na poziomie „wewnętrznym” / 181
3.1.3. Modele dyskursywnego konstruowania koncepcji prawa w badanych podręcznikach. Niespójność w konstruowaniu wizerunku prawa / 201
3.2. Rozumienie prawa w badanym dyskursie / 207
3.2.1. Analiza dyskursu dotyczącego rozumienia prawa – poziom „wewnętrzny” / 207
3.2.2. Analiza intertekstualna i modele podręcznikowego dyskursu w zakresie rozumienia prawa / 231
3.2.3. Rozumienie prawa – analiza sekwencyjna dyskursu w ramach poszczególnych podręczników 241
3.3. Dyskursywne konstruowanie koncepcji i rozumienia prawa w dyskursie podręczników do wiedzy o społeczeństwie. Wnioski  / 261

Rozdział 4. Partycypacja obywatelska w dyskursie podręczników do wiedzy o społeczeństwie / 267
4.1. Ogólna charakterystyka dyskursu podręcznikowego dotyczącego partycypacji obywatelskiej / 268
4.2. Partycypacja obywatelska. Analiza dyskursu – poziom „wewnętrzny” / 273
4.3. Model dyskursywnego konstruowania partycypacji obywatelskiej w badanych podręcznikach / 348
4.4. Ograniczone znaczenie partycypacji obywatelskiej w badanym dyskursie /     350

Rozdział 5. Partycypacja uczniowska w dyskursie podręczników do wiedzy o społeczeństwie / 361
5.1. Ogólna charakterystyka dyskursu podręcznikowego dotyczącego partycypacji uczniowskiej / 362
5.2. Partycypacja uczniowska. Analiza dyskursu – poziom „wewnętrzny” / 366
5.3. Model dyskursywnego konstruowania partycypacji uczniowskiej w badanych podręcznikach / 405
5.4. Pozór partycypacji uczniowskiej w badanym dyskursie / 407

Zakończenie: wizerunek szkolnej edukacji obywatelskiej w dyskursie badanych podręczników / 417

Bibliografia / 427
Spis tabel / 443
Spis rysunków / 447

Violetta Kopińska