Oświecenie nieoświecone. Tradycja – Tożsamość – Inność

Niepodważalnym walorem książki jest szeroka perspektywa badawcza interdyscyplinarnego grona historyków różnych specjalności (historycy, badacze literatury i kultury), polskich i litewskich. Ramy czasowe tomu znacznie wykraczają poza epokę stanisławowską. Znajdziemy w nim artykuły odnoszące się do XVII wieku, do okresu panowania Wettinów oraz poświęcone pierwszej ćwierci XIX stulecia. Z lektury całości wynika, że granice między oświeconym i nieoświeconym miały nierzadko przebieg indywidualny, zróżnicowany na poziomie jednostek i grup społecznych. Badania nad tradycją, tożsamością i innością otwierają zatem dalsze i głębsze perspektywy badawcze aniżeli ujęcia syntetyczne skoncentrowane na recepcji idei oświecenia w aspekcie pokoleniowym, stanowym czy geograficznym. Są ciekawsze metodologicznie i poznawczo. Nowa publikacja wzbogaci z pewnością przyszłe analizy i poszukiwania źródłowe, uwrażliwiając na twórcze, nieoczywiste i zachowawcze aspekty dziedzictwa I Rzeczypospolitej. Ze względu na interdyscyplinarny i międzynarodowy charakter książka trafi do szerokiego grona odbiorców – niewyłącznie badaczy XVIII wieku.

Wykaz Skrótów / 9
Wstęp / 11

I. TRADYCJA

Irena Kadulska • Tradycja i zmierzch sztuki fajerwerkowej w podręcznikach XVIII stulecia / 23
Lina Balaišytė • Uroczystości publiczne w Wilnie czasów stanisławowskich: między widowiskiem barokowym a świętem państwowym / 35
Mariusz Sawicki • „W moim drugim niechcianym małżeństwie”. Korespondencja Aleksandry z Czartoryskich Ogińskiej z lat 1761–1762 w Bibliotece Polskiej w Paryżu / 49
Asta Vaškelienė • Źródła literackie łacińskojęzycznej poezji Wielkiego Księstwa Litewskiego (na podstawie centonu Jana Skorulskiego Vox Voluptatis ac Virtutis…, 1764) / 67
Grzegorz Zając • Sarmacka muza oświeconych Puław / 85
Ewa Danowska • Jak Tadeusz Czacki w trosce o demokrację walczył z Konstytucją 3 maja / 99
Agata Roćko • Tradycja, tożsamość, inność w pamiętnikarskim świecie oświeconych / 113

II. TOŻSAMOŚĆ

Justyna Małysiak • „Na ciele jak w kościele, a w duszy wielkie pustki” Kobiece wady i występki w kazaniach karmelitańskich XVII–XVIII wieku / 129
Tadeusz Srogosz • „Nieoświecone” postawy w czasie ruchów hajdamackich i koliszczyzny / 147
Jacek Wijaczka • „Oświecone” społeczeństwo wobec Żydów. Procesy o mordy rytualne w państwie polsko-litewskim w drugiej połowie XVIII wieku / 165
Adam Stankevič • Proces przeciwko Żydom wierzbołowskim o rzekomy mord rytualny (w latach 1787–1790) / 189
Joanna Getka • Ruskojęzyczne druki bazyliańskie o charakterze religijnym jako źródło do badań kształtowania się tożsamości kulturowej społeczności unickiej na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej w XVIII wieku / 203
Bernadetta Manyś, Agnieszka Jakuboszczak • Rozterki damy „oświeceniowej”? Świat Marii Wiktorii Radziwiłłówny w świetle jej korespondencji / 219

III. INNOŚĆ

Piotr Badyna • Ksiądz Krzysztof Kluk (1739–1796) wobec XVIII-wiecznych awangardowych koncepcji przyrodoznawczych / 239
Ramunė Šmigelskytė-Stukienė • Oświeceniowa literatura europejska w księgozbiorze Andrzeja Ignacego Ogińskiego i rola Jeana Rolaya w kształtowaniu treści biblioteki wojewody trockiego w latach 1781–1786 / 259
Adam Kucharski • Percepcja inności w diariuszu europejskiego wojażu Macieja Dulskiego (1788–1792) / 275
Maria Janoszka • „Mało znam swój kraj, ale znam inne”. Polska w pismach politycznych Jana Potockiego z lat 1788–1792 / 291
Małgorzata Pawlata • Obmanszczik w przekładzie Antoniego Korwina Kossakowskiego, czyli alchemia i manipulacja / 307
Danuta Hombek • Portrety kobiet na tronie w „Pamiętniku Politycznym i Historycznym” / 319
Olga Szadkowska-Mańkowska • Nieznane aspekty włoskich wpływów na polski dramat u schyłku oświecenia – rola alfieryzmu na przełomie XVIII i XIX wieku / 333
Danuta Kowalewska • Obcy z wyboru? Żydzi i Cyganie w wypowiedziach pisarzy późnego oświecenia / 349

Danuta Kowalewska

Agata Roćko

Filip Wolański