Uzależnienie finansowe jako zagrożenie bezpieczeństwa ekonomicznego państwa

Niniejsza praca stanowi próbę nowego spojrzenia na kwestie dotyczące międzynarodowych przepływów kapitału i wynikającego z nich zewnętrznego uzależnienia finansowego państwa. W obliczu procesów ekonomizacji bezpieczeństwa oraz finansyzacji gospodarki problematyka bezpieczeństwa ekonomicznego nabiera nowego znaczenia. Koniecznością staje się monitorowanie międzynarodowych relacji, zwłaszcza przepływu strumieni kapitału, w celu dostarczenia rzetelnych informacji polityce gospodarczej. Zaproponowany w pracy szczegółowy zestaw wskaźników pozwolił na stworzenie rankingu państw pod względem ich uzależnienia od zewnętrznych strumieni finansowania.

Przedstawione wyniki badań w znacznym stopniu wypełniają lukę w literaturze naukowej z zakresu bezpieczeństwa ekonomicznego państwa. Z uwagi na wielowymiarowość i złożoność poruszanych zagadnień rozprawa nie wyczerpuje tematu, może jednak być przyczynkiem do dalszego rozwoju badań w tym kierunku.

„Chcę wyraźnie powiedzieć, że pomysł badania należy ocenić wysoko. Podobnie wysoko należy ocenić jego realizację, chodzi mi o formę i szczegółowość. Mówiąc o tym, chcę podkreślić, że jest to autentyczny własny wkład, którego tak często szukamy w pracach na stopień i bardzo często mamy trudności z jego znalezieniem”.

Z recenzji prof. Katarzyny Żukrowskiej

Wstęp  / 9

Rozdział 1. Uzależnienie finansowe jako obszar bezpieczeństwa ekonomicznego państwa  / 19
1.1. Podstawowe koncepcje bezpieczeństwa ekonomicznego  / 19
1.2. Bezpieczeństwo ekonomiczne a bezpieczeństwo państwa  / 27
1.3. Bezpieczeństwo ekonomiczne w warunkach globalizacji  / 35
1.4. Sposoby ujmowania bezpieczeństwa ekonomicznego  / 46
1.5. Model bezpieczeństwa ekonomicznego oparty na koncepcji ruchu okrężnego w gospodarce rynkowej  / 49
1.6. Istota i obszary uzależnienia ekonomicznego  / 61
1.6.1. Uzależnienie od zasobów naturalnych  / 63
1.6.2. Uzależnienie energetyczne  / 66
1.6.3. Uzależnienie żywnościowe  / 68
1.6.4. Uzależnienie finansowe  / 70
1.6.5. Uzależnienie od technologii  / 71
1.7. Teoretyczne źródła koncepcji uzależnienia finansowego  / 73
1.7.1. Koncepcja zależności  / 73
1.7.2. Teoria systemu światowego  / 78
1.7.3. Współczesne źródła koncepcji uzależnienia finansowego  / 82
1.7.3.1. Teorie globalizacji  / 82
1.7.3.2. Mikroekonomiczne koncepcje uzależnienia finansowego  / 90
1.7.3.3. Teorie współzależności ekonomicznej  / 91

Rozdział 2. Międzynarodowa pozycja inwestycyjna jako miara uzależnienia finansowego gospodarki  / 95
2.1. Międzynarodowy transfer czynników produkcji jako źródło uzależnienia gospodarki  / 95
2.2. Cztery swobody wolnego rynku Unii Europejskiej  / 110
2.3. Istota i struktura międzynarodowej pozycji inwestycyjnej  / 120
2.4. Charakterystyka wytycznych MFW w zakresie gromadzenia danych o składnikach międzynarodowej pozycji inwestycyjnej  / 128
2.4.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne  / 128
2.4.2. Zagraniczne inwestycje portfelowe  / 132
2.4.3. Derywaty finansowe  / 134
2.4.4. Pozostałe inwestycje  / 136
2.4.5. Aktywa rezerwowe  / 137

Rozdział 3. Determinanty kształtowania się międzynarodowej pozycji inwestycyjnej  / 141
3.1. Selekcja determinant bezpośrednich inwestycji zagranicznych  / 143
3.2. Determinanty zagranicznych inwestycji portfelowych  / 147
3.3. Determinanty przepływu derywatów finansowych  / 150
3.4. Determinanty pozostałych inwestycji  / 154
3.5. Czynniki warunkujące rozmiary aktywów rezerwowych  / 155
3.6. Selekcja czynników warunkujących poziom międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto  /  158

Rozdział 4. Koncepcja uzależnienia finansowego państwa  / 163
4.1. Istota bezpieczeństwa finansowego państwa  / 163
4.2. Konkretyzacja koncepcji uzależnienia finansowego państwa  / 167
4.3. Mierniki uzależnienia finansowego gospodarki  / 174
4.3.1. Ogólne mierniki oparte na międzynarodowej pozycji inwestycyjnej  / 174
4.3.2. Wskaźniki stanu struktury międzynarodowej pozycji inwestycyjnej  / 179
4.3.3. Mierniki uzależnienia finansowego wynikające z bilansu płatniczego  / 186
4.3.4. Pozostałe wskaźniki uzależnienia finansowego  / 188

Rozdział 5. Rozmiary i dynamika międzynarodowej pozycji inwestycyjnej państw Unii Europejskiej w latach 2002–2013  / 193
5.1. Stan międzynarodowej pozycji inwestycyjnej państw Unii Europejskiej na koniec 2013 roku  / 193
5.2. Aktywa i pasywa zagraniczne w państwach Unii Europejskiej o dodatniej międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto  / 201
5.3. Międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto i jej zmiany w państwach o nieznacznie ujemnej relacji międzynarodowej pozycji inwestycyjnej do produktu krajowego brutto  / 219
5.4. Międzynarodowa pozycja inwestycyjna w państwach o znacząco ujemnej relacji międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto do produktu krajowego brutto  / 234
5.5. Międzynarodowa pozycja inwestycyjna netto w państwach o najniższym stosunku MPI do produktu krajowego brutto  / 252

Rozdział 6. Determinanty międzynarodowej pozycji inwestycyjnej państw Unii Europejskiej w latach 2002–2013  / 273
6.1. Podstawowe parametry makroekonomiczne państw Unii Europejskiej  / 273
6.1.1. Stan i zmiany produktu krajowego brutto  / 273
6.1.2. Dynamika zmian cen  / 287
6.1.3. Stan i zmiany sytuacji finansów publicznych  / 292
6.2. Demografia i rynek pracy  / 304
6.2.1. Wielkość populacji w badanych państwach  / 304
6.2.2. Aktywność zawodowa i problemy z bezrobociem  / 321
6.2.3. Koszty pracy  / 329
6.3. Opodatkowanie działalności gospodarczej  / 342
6.4. Innowacyjność w badanych państwach  / 353
6.5. Determinanty inwestycji portfelowych  / 364
6.6. Pozycja państw Unii Europejskiej w międzynarodowych rankingach  / 378
6.6.1. Rankingi międzynarodowej konkurencyjności  / 380
6.6.2. Ratingi międzynarodowej wiarygodności kredytowej  / 383

Rozdział 7. Statystyczne badanie uzależnienia finansowego państw Unii Europejskiej  / 389
7.1. Wskaźniki uzależnienia finansowego państwa oparte na międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto i jej składowych  / 389
7.1.1. Międzynarodowa pozycja inwestycyjna a oficjalne aktywa rezerwowe  / 389
7.1.2. Wskaźniki międzynarodowej integracji finansowej  / 397
7.1.3. Odpływ netto bezpośrednich inwestycji zagranicznych a międzynarodowa pozycja inwestycyjna  / 401
7.2. Źródła uzależnienia finansowego pochodzące z bilansu płatniczego gospodarki  / 411
7.3. Międzynarodowa pozycja inwestycyjna a zadłużenie zagraniczne  / 428
7.4. Pozostałe wskaźniki uzależnienia finansowego  / 432
7.5. Taksonomiczne badanie uzależnienia finansowego państw Unii Europejskiej  / 443
7.5.1. Metodologia badania  / 443
7.5.2. Taksonomia międzynarodowej pozycji inwestycyjnej państw Unii Europejskiej  / 449
7.5.3. Taksonomiczne badanie determinant międzynarodowej pozycji inwestycyjnej  / 453
7.5.4. Indeks uzależnienia finansowego  / 457

Zakończenie  / 471
Literatura  / 479
Spis rysunków  / 515
Spis tabel  / 517
Summary. Financial dependence as the threat to the economic security of the state  / 523

Piotr Siemiątkowski