„Zwycięstwo sławnej cudami w swoich obrazach…” Tradycje o cudownych ocaleniach miast południowo-wschodniej Rzeczypospolitej w czasie powstania Chmielnickiego

Jak opowieści wpływają na życie społeczności? Jak kształtują naszą tożsamość i kulturę? Badana legenda pojawia się w czasie powstania Chmielnickiego wielokrotnie, choć jej poszczególne wersje mogły nieco się różnić: gdy po rozpoczęciu powstania Kozacy pod wodzą Bohdana Chmielnickiego ruszyli na Warszawę, po drodze oblegali i plądrowali napotkane miasta, takie jak Drohobycz. Nie zawsze jednak im się to udawało – Lwów, Lublin, klasztor w Sokalu czy kapliczka w Krasnobrodzie zostały cudownie ocalone dzięki nadprzyrodzonej interwencji. Praca, w której za punkt wyjścia przyjęto interpretację zjawiska powtarzających się i podobnych objawień, poświęcona jest analizie przekazów o cudownych ocaleniach miast – na ile można im wierzyć? jak się rozwijały? komu i czemu służyły? Szukano w nich pocieszenia, budowano za ich pomocą ideologię władzy i kształtowano lokalne tożsamości. Dzięki wykorzystaniu narzędzi z pogranicza antropologii i historii można zauważyć, jak opowieści poprzez ucieleśnienie ich w rytuałach religijnych wpływały na pamięć zbiorową i formowały ogląd rzeczywistości. Książka jest próbą odpowiedzi na pytanie o genezę ogólnopolskiego kultu maryjnego i dynamikę staropolskich relacji społecznych.

Wstęp. W stronę opisu gęstego tradycji / 9

1. Staropolska pamięć społeczna – stan badań, koncepcje i modele / 29
2. Zatrzymanie czasu. Powstanie Chmielnickiego i jego czasy jako kryzys / 43
3. Źródła i cechy kultu cudownych obrazów / 57
4. „Jak było naprawdę?” Wynajdowanie tradycji / 73
5. Kara i łaska. Tradycje jako terapia / 95
6. Koronacje, bitwy i habitus. Tradycje jako dominacja / 109
7. Ciało i przestrzeń. Tradycje jako spoiwo społeczne / 127
8. Tradycje jako genealogia ogólnopolskiego kultu maryjnego / 147

Zakończenie. W stronę intersekcjonalności tradycji / 165
Bibliografia / 179
Indeks osób / 203

Jan J. Błoński