U źródeł pamięci. O "zapominaniu" w historii, teologii i literaturze

[…] Eseje zawarte w tym tomie pragną zmierzyć się z tematem zapomnienia odmienianym przez wszystkie przypadki własnej dyscypliny naukowej i jej perspektyw, ale są przy tym próbą odpowiedzi na pytanie, co staje się z człowiekiem i jego światem, gdy zapomina o tym, co istotne. Otwiera to szereg kwestii niezwykle istotnych dla nauki, która jeśli ma pozostać wierna starożytnemu ideałowi „scientia”, powinna analizować zjawisko zapominania nie tylko w perspektywie psychologicznego zaburzenia, atrofii pamięci, lecz musi zwrócić uwagę na pamięć jako istotną «ważność» egzystencjalną. Historia zna próby wymazania osób i spraw z pamięci zbiorowej czy jednostkowej; poezja i sztuka jawią się jako próby ocalenia pamięci; teologia przywołuje kategorię pamięci jako wezwanie do wierności i jednocześnie etycznego memento, chroniącego przed wypłukaniem tego, co stanowi o źródle prawdziwie ludzkiego postępowania. Kryzysy wiary opisywane w Piśmie Świętym tak często były przecież de facto kryzysami pamięci, które prowadziły do rozchwiania tożsamości i życiowego zagubienia (czasem w skali całego narodu). Ale to także filozoficzna świadomość epistemologicznej wagi pamięci dla człowieczego bycia w świecie, która nieraz wybrzmi w prezentowanej książce. Dlatego każda z przywołanych dyscyplin – historia, teologia, filozofia i filologia – mają tak wiele do powiedzenia w tej sprawie. Jak napisał jeden z najwybitniejszych teologów XX wieku, Hans Urs von Balthasar, przybliżanie się do przedmiotu badań i prowadzone na tej kanwie debat naukowych przypomina często muzyczną fugę. Motywy krzyżują się ze sobą i przenikają, w pewnym momencie jeden motyw ściga drugi, aby w końcu wybrzmieć we wspólnym finale. Poniekąd jest to udziałem również tej książki. Przedstawia ona wielowątkową refleksję nad pamięcią i zapominaniem. Analizują ją historyk, filolog, filozof, etyk, teologowie i poeci, których refleksja przenika w obszar zainteresowań drugiego, łącząc w ten sposób zgromadzone teksty w jeden czytelny ciąg rozumowania. Interdyscyplinarność studiów idzie w parze z bogactwem formy: znajdują się tu rozważania pełne naukowego rygoru i ścisłości terminologicznej, eseje i analizy filologiczne, ale także opowiadanie Cezarego Dobiesa, toruńskiego poety i pisarza, na co dzień mieszkającego w Paryżu, zatytułowane Kwiaty wiary, będące literackim głosem w dyskusji o zapomnieniu. Równie interesującym wkładem w refleksję, nie tyle przez słowo, co przez obraz, są ilustracje Artura Majki, znanego rysownika, malarza i fotografa. Tryskające z przebitego boku Chrystusa kwiaty, a także strumienie wody (źródło życia, zatem i pamięci) i wszelkie motywy znajdujące się na okładce niniejszej książki zaprojektowanej przez Majkę, to artystyczne poszukiwanie w głębinach prawdy, gdzie malarz uderza jakby w inną strunę, niedosłowną, aby wybrzmiały wszystkie dźwięki myśli i w każdej z intelektualnych tonacji. […]

Piotr Roszak, Słowo wstępne / 9

José Ángel García Cuadrado, Człowiek – byt, który zapomina / 17
Robert J. Woźniak, Zapomniane chrześcijaństwo: o zadaniu teologii fundamentalnej w kontekście „wieku świeckiego” / 39
Piotr Roszak, Zapomniana teologia / 55
Andrzej Radzimiński, Zapomniana historia / 83
Mirosław Mróz, Zapomniana etyka cnót / 103
Cezary Dobies, Kwiaty wiary / 127
Jan Sochoń, Dlaczego teologowie czytają literaturę? / 149
Oliver-Thomas Venard OP, Teologia czy literatura? / 163
Marek Wittbrot, O nierozstrzygalnych problemach, jakie wynikają z czytania niektórych, nie zawsze pobożnych książek /181
Mirosław Strzyżewski, Nieskończoność Boga − nieskończoność świata. Poeci romantyczni w poszukiwaniu utraconej pełni / 207
Pedro Picoitio, Ruy Belo: poetyka milczenia Boga / 229
Cezary Dobies, Patykiem pisane. Rzeźby Pawła Jocza oraz inne książki / 239

Noty o autorach / 247
Aux sources de la mémoire. De « l’oubli » dans l’histoire, théologie et littérature. Résumé / 251
Cezary Dobies, Epilog / 255 

Piotr Roszak