Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989 roku

Tematem monografii jest analiza wybranych autobiograficznych narracji autorstwa kobiet z perspektywy związków między matkami a córkami w kontekście relacji rodzinnych i artystycznych. Przedstawione badania dotyczą przede wszystkim tego, w jaki sposób relacje rodzinne wpływają na matczyną oraz córczyną twórczość literacką lub artystyczną i na odwrót – w jaki sposób życie artystyczne wpływa na relacje panujące w rodzinie. W ten sposób analizie poddane zostały te kategorie i problemy, które pojawiają się w literaturze jako skutek działania tych relacji. Celem przeprowadzanych rozpoznań było znalezienie i zinterpretowanie na zasadzie case studies tych duetów matek i córek, których teksty najlepiej odzwierciedlają charakterystyczny sposób tworzenia narracji o sobie i rodzinie.

Wybrane utwory poddano analizie w kontekście m.in. takich kategorii, jak córectwo, etyka troski, uznanie, epigenetyka, wstyd, empatia, topologie choroby, żałoba. Zinterpretowano również te specyficzne teksty lub prace autobiograficzne, które nie wpisują się w sztywne ramy gatunkowe. Należą one do tej grupy projektów i/lub narracji, które podkreślają różnorodność estetyk oraz konwencji tego hybrydycznego gatunku, jakim jest autobiografia. Rozpoznania i teorie różnych dziedzin wiedzy akademickiej zostały wykorzystane jako narzędzia analityczne. Zaliczają się do nich chociażby teoria i interpretacja literatury, gender studies, antropologia kultury, badania nad pamięcią i materialnością, analizy socjologiczne, koncepcje psychologiczne i psychoanalityczne, a także hipotezy podejmujące kwestie wpływu zmian społeczno-politycznych na literaturę autobiograficzną. Wszystko to przyczyniło się do stworzeniu metodologii uwzględniającej specyfikę badanych tekstów, odpowiadającą przekształceniom współczesnej literatury autobiograficznej.

Dysponentki auto/biografii. Wprowadzenie / 7
Amalgamatyczne archiwa rodzinne / 9
Fantomy genealogii / 15
Zarys metodologiczny / 19

Apologie i rozrachunki / 25
Córectwo jako kategoria emocjonalna / 29
Antenatki i spadkobierczynie / 36
Egocentryczki czy altruistki? / 45
Wyrwan(i)e z codzienności / 67

Praktyki artystyczne w polu autobiograficznym / 79
Matka Polka Cielesna / 81
Potencjały e(ste)tyczne i performatywne / 91
Konfrontacje i sojusze / 103
Logika transkryptum i siła samo-rozkruszania / 115
„Żółć była mamy kodem” / 119
„Mama powtarzała, że cebula ratuje życie” / 123
Praktykowanie autobiografii przez Ewę Kuryluk / 127
Autoportret i autofotografia / 130
Autonarracja / 139
Autokomentarz / 149
Autoportret totalny Marii Anto i autobiograficzne narzędzia Zuzanny Janin / 155
Pseudonimowanie intymności / 158
Artystyczne światy paralelne / 175
Wspomnienia i projekcje / 186

Więzi i więzy krwi / 193
Uwikłane w relacje / 195
Genogram przechowuje się / 201
„[Matka] z nawyku wznosiła mury obronne wszędzie, gdzie tylko mogła” / 205
„Zabrałam ci twoją historię, mamo, twoją apokalipsę”/ 210
„[Matka] mówiła, mówiła, byle tylko mówić” / 223
(Bio)dziedziczenie (nie)doświadczeń / 229

Wstyd matek, wstyd za matki / 239
Wstyd, wina i empatia / 248
Wstyd w rodzinie i polityka / 255
Wstyd, wstręt i cielesność / 259

Topologie choroby / 265
Wypisy z epikryzy / 270
Laboratorium prywatnych konfiguracji / 290
Chore (na) rodziny / 304

Estetyki autobiograficznych hybryd / 329
Uznanie i dystans wobec rozedrgania / 334
Córczyne rewindykacje / 338
Przeciw nostalgii / 346
Dwie sceny z życia z matką / 353
Ramy zobowiązania / 359

Bibliografia / 363
Nota bibliograficzna / 387
Summary / 389
Indeks osobowy / 395

Agnieszka Wójtowicz-Zając

Aleksandra Grzemska