Filozofia społeczna Róży Luksemburg

Po upadku większości państw deklarujących się jako socjalistyczne stojąca u ich podstaw filozofia marksistowska została instytucjonalnie potępiona i skazana na zapomnienie. Przyczyną tej negatywnej oceny były głównie kryteria pozanaukowe – polityczne i ideologiczne. Krytycy zazwyczaj unikali  analizy realnej wartości jej epistemologicznej i metodologicznej podstawy, czyli dialektyki materialistycznej. Wielu zarówno radzieckich, jak i zachodnich badaczy marksizmu uważało, że prawdziwych źródeł tej dialektyki należy szukać w ekonomicznych koncepcjach Karola Marksa. Dlatego jest uzasadnione, aby racjonalna rekonstrukcja historii filozofii marksistowskiej nawiązywała także do dzieł z zakresu ekonomii jednej z najwybitniejszych kontynuatorek rozważań autora Kapitału – Róży Luksemburg (1871–1919).

Ta monografia jest wyczerpującym opracowaniem jej myśli i wkładu w rozwój dialektyki materialistycznej, która skrywa się przede wszystkim w  ekonomii politycznej i opartych na niej metodologicznie pismach społeczno-politycznych. Umożliwia w ten sposób rekonstrukcję filozofii społecznej Luksemburg i oczyszczenie polskiej intelektualistki z wielu dawnych mitów na temat jej poglądów. Praca obejmuje też zestawienie filozofii Luksemburg z oryginalną myślą Marksa oraz z teorią i praktyką innych najważniejszych przedstawicieli marksizmu, takich jak Karl Kautsky czy Włodzimierz Lenin. Książka oferuje czytelnikowi możliwość zapoznania się z panoramą intelektualną „złotego wieku” tego nurtu.

After the collapse of most countries declaring themselves socialist, the underlying Marxist philosophy was institutionally condemned and consigned to oblivion. The reasons for this negative assessment were mainly non-scientific criteria - political and ideological. Critics tended to avoid analysing the real value of epistemological and methodological basis of the materialist dialectic. Many both Soviet and Western scholars of Marxism believed that the real sources of this dialectic should be sought in the economic concepts of Karl Marx. It is therefore legitimate that a rational reconstruction of the history of Marxist philosophy should also refer to the works in economics of one of the most prominent continuators of the deliberations of the author of Capital - Rosa Luxemburg (1871-1919). This monograph is an exhaustive study of her thought and contribution to the development of materialist dialectics, which hides primarily in political economy and the socio-political writings based on it methodologically. It thus makes it possible to reconstruct Luxemburg's social philosophy and to clear the Polish intellectual of many old myths about her views. The work also includes a juxtaposition of Luxemburg's philosophy with Marx's original thought and with the theory and practice of other major representatives of Marxism, such as Karl Kautsky and Vladimir Lenin. The book offers the reader an insight into the intellectual panorama of the 'golden age' of this movement.

Wstęp / 7
Zarys problemowy / 7
Życie i działalność Róży Luksemburg / 23

Rozdział 1. Dialektyka procesu społecznego / 43
Dialektyka jako metoda dociekań naukowych Róży Luksemburg / 43
Ujęcie całościowe w analizach Róży Luksemburg / 63
Dialektyka historii / 80

Rozdział 2. Problematyka narodowa / 121
Róża Luksemburg wobec polskiej kultury / 125
Rozwój kapitalizmu w Polsce a sprawa narodowa / 137
Krytyka samostanowienia narodów / 147
Koncepcja autonomii narodowej / 163
Lenin wobec problematyki narodowościowej / 168
Dziedzictwo Luksemburg w sprawie narodowej a polski międzywojenny ruch komunistyczny / 177
„Błąd luksemburgizmu” w perspektywie współczesnej / 189

Rozdział 3. Problematyka feministyczna / 197
Feminizm w epoce industrialnej / 197
Kwestia kobieca w klasycznym marksizmie / 204
Róża Luksemburg wobec kwestii kobiecej / 210
Dodatek. Problematyka pracy nienajemnej we współczesnym feminizmie marksistowskim / 235

Rozdział 4. Refleksja nad rewolucją / 245
Krytyka reformizmu / 245
Teoria rewolucji / 270
Strategia, taktyka i organizacja partii rewolucyjnej / 305
Problem rewolucji bolszewickiej / 332

Rozdział 5. Dziedzictwo Róży Luksemburg we współczesnej filozofii społecznej i politycznej / 359
Anarchistyczna filozofia Daniela Guérina / 359
Postmarksizm Ernesta Laclaua i Chantal Mouffe / 362
Operaizm i postoperaizm / 371
Teoria imperializmu Davida Harveya / 386
Refleksja polityczna Slavoja Žižka / 392
Amerykańska debata o spuściźnie Róży Luksemburg / 395
Refleksje współczesnych polskich badaczy / 420

Zakończenie / 433
Bibliografia / 441
Summary / 467
Indeks osób / 475

Magdalena Bajer

Damian Winczewski