Językowe szaty duchowości

„Czym jest duchowość? Jeszcze sto lat temu rzadko zadawano sobie to pytanie. Sam termin zaczął być częściej używany dopiero w połowie XX wieku. Od tego czasu jego popularność rośnie”. Tak zaczyna swoją książkę Historia duchowości chrześcijańskiej James A. Wiseman OSB. Zdania te streszczają powszechne obecnie zainteresowanie duchowością, dające się stwierdzić choćby na podstawie wielości tytułów publikacji naukowych praktycznie ze wszystkich dziedzin humanistyki oraz porównywalnej ‒ jeśli nawet nie większej ‒ liczby tytułów publikacji popularnonaukowych. Wszystkie te teksty łączy jedno: pojęcie duchowości dawno opuściło dyskurs chrześcijaństwa, co więcej – często także dyskurs religii.

Wśród publikacji naukowych brak jest kompleksowego spojrzenia na duchowość przez język. Praca ta stanowi próbę wstępnego zarysowania i zastosowania dostępnego dla szerszego grona humanistów podejścia pozwalającego wydobyć najistotniejsze elementy danej duchowości na drodze wieloaspektowej obserwacji tekstów, w których jest ona przedstawiona. Jest to zarazem próba nakłonienia do pochylenia się nad tekstem i uwzględnienia danych językowych w pewien bardziej systematyczny sposób, który w opinii autorki jest dostępny dla humanisty.

Metoda obserwacji tekstów opiera się na modelu badania lingwistycznego. Sam model usytuowany jest jednak na drugim miejscu w kompozycji pracy, właśnie ze względu na to, że celem autorki jest przede wszystkim ukazanie możliwości praktycznego zastosowania zawartej w nim propozycji, a nie szczegółowe przedstawienie argumentacji ściśle lingwistycznej. Tym jest również uwarunkowana pewna dysproporcja między „teorią” a „praktyką” – między częścią przedstawiającą lingwistyczny model badania i opisu języka duchowości (część druga) a rozdziałami zawierającymi wyniki obserwacji duchowości dokonanych przez pryzmat tego modelu (część pierwsza).

Przedmowa / 7

Wprowadzenie. Duchowość i jej językowe szaty / 11

1. Duchowość. Analiza danych językowych / 11
2. Językowe szaty duchowości / 24

Część pierwsza. Obserwacja humanisty / 27
I. Aspekty obserwacji tekstów duchowości / 27
A. Systematyzacja typów źródeł tekstowych / 28
B. Semantyczne (znaczeniowe) wyznaczniki duchowości / 32
1. Świat duchowy / 32
2. Definicja kognitywna / 33
C. Pragmatyczne wyznaczniki duchowości / 47
D. Formalne wyznaczniki duchowości / 49
E. Odniesienia intertekstualne / 49
II. Porównawcze badania duchowości przez język / 51
1. Semantyczne wyznaczniki duchowości / 51
2. Pragmatyczne wyznaczniki duchowości / 53
3. Odniesienia intertekstualne / 55
4. Samotność mistyków / 56
III. Językowe szaty chrystianizującej neognozy / 69
A. Charakterystyka treści tekstów chrystianizującej neognozy / 72
1. Treść pojęciowa jednobrzmiących terminów: doskonałość, świętość, boskość, wolność, czystość, życzliwość (współczucie); Bóg, miłość / 72
2. Relacje intertekstualne ‘tekst – tekst’. Treść pojęcia ‘koniec czasów’ / 86
3. Relacje intertekstualne – przemilczenia / 98
B. Funkcje form językowych w tekstach chrystianizującej neognozy / 106
1. Odmiany języka. Potoczność vs naukowość / 106
2. Gatunki: agrafa, przypowieść / 118
3. Struktury językowe. Wyrażenia porównawcze / 130
C. Strategie językowe podważania prawd chrześcijańskich / 138
1. Zmiana treści zdania (twierdzenia) – przedefiniowanie / 139
2. Przemilczenia – przedefiniowanie kontekstu / 150
3. Zmiana wartości poznawczej zdania – przewartościowanie poznawcze / 150
4. Zmiana wartości pragmatycznej (komunikacyjnej) tekstu – przewartościowanie mentalne / 153
D. Zamiast podsumowania: Ezoteryczny język chrystianizującej neognozy / 155
IV. Duchowość współczesnego „samozbawiającego się” człowieka w języku / 172
A. Wyrażenia niekompatybilne metaforyczne / 175
B. Wyrażenia niekompatybilne niemetaforyczne / 209

Część druga. Analiza lingwisty / 215
I. Lingwistyczny model opisu języka duchowości / 217
A. Systematyzacja typów źródeł tekstowych / 218
B. Semantyczne wyznaczniki duchowości / 220
1. Świat duchowy / 220
2. Definicja kognitywna / 222
C. Pragmatyczne wyznaczniki duchowości / 236
D. Formalne wyznaczniki duchowości / 238
E. Odniesienia intertekstualne / 238
II. Porównawcze badania duchowości przez język / 240
1. Semantyczne wyznaczniki duchowości / 240
2. Pragmatyczne wyznaczniki duchowości / 241
3. Odniesienia intertekstualne / 242
III. Strategie językowe podmiany treści przy zachowaniu formy / 243

Bibliografia / 245
The linguistic guise of spirituality (summary) / 253

Viara Maldjieva