Socjologia epidemii. Wyłaniające się choroby zakaźne w perspektywie nauk społecznych

Epidemie chorób zakaźnych to także zjawiska społeczne. Uwzględnienie czynników społecznych, kulturowych i politycznych jest ważnie zarówno wtedy, gdy wyjaśniamy, dlaczego dana choroba się rozprzestrzenia, jak i wtedy, gdy zastanawiamy się, jak proces ten spowolnić lub zatrzymać. Dotyczy to nie tylko znanych od wieków chorób jak dżuma, gruźlica czy cholera, ale również tych, które pojawiły się całkiem niedawno, jak HIV/AIDS, ebola, świńska grypa i COVID-19.

Praca stanowi przewodnik po społecznych aspektach epidemii. Pokazuje rolę, jaką patogeny odegrały w procesie rozwoju ludzkich cywilizacji, jaki jest związek epidemii z nowoczesnością i dlaczego późnonowoczesny świat sprzyja wyłanianiu się nowych zagrożeń zakaźnych. Książka ukazuje, jak patogeny uczyniono istotnym elementem rozmaitych polityk i jaki wpływ epidemie wywarły na koncepcję zdrowia publicznego. Omawia też, jak choroby zakaźne są przedstawiane w kulturze popularnej, oraz analizuje mechanizmy zbiorowych i instytucjonalnych reakcji na zagrożenie z nimi związane. Wreszcie książka prezentuje wyniki badań z 2018 i 2020 roku dotyczące stosunku Polek i Polaków do chorób zakaźnych oraz ich postawy wobec pandemii. Wszystko to sprawia, że praca ta pozwala umieścić skalę naszej reakcji na COVID-19 w odpowiedniej perspektywie.

Rozmowa z prof. Michałem Wróblewskim:

https://www.tygodnikprzeglad.pl/pandemia-obnazyla-ufamy-rzadowi-politykom-tez-lekarzom/

WSTĘP / 7
Nasza perspektywa / 19
Problematyczny tytuł / 21
Struktura pracy / 27
Podziękowania / 30

1. PAŃSTWA, MIASTA, GOSPODARSTWA I CHOROBY ZAKAŹNE / 33
Cztery bariery, ewolucja wirulencji i udomowienie patogenów / 37
Choroby zakaźne w społeczeństwach zbieracko-łowieckich / 45
Przejście od społeczności zbieracko-łowieckich do agrarno-pasterskich / 51
Choroby zakaźne, wojny i starożytne imperia / 58
Czarna śmierć i początek drogi ku nowoczesności / 66
Haussmanizacja, pasteuryzacja i zdrowie publiczne / 70
Nowoczesność a przejście epidemiologiczne / 81

2. HIV/AIDS – WYŁOM W MODERNISTYCZNYM MICIE / 83
Proces konstrukcji w ujęciu teorii aktora-sieci / 86
Punkt wyjścia / 93
HIV/AIDS jak zjawisko epidemiologiczne, społeczne i kulturowe / 96
Od „piątki z Los Angeles” do udowodnienia hipotezy retrowirusowej / 98
HIV/AIDS i jego publiczni reprezentanci / 110
HIV/AIDS – pierwsza z wyłaniających się chorób / 115

3. „EPIDEMIA EPIDEMII” I POWRÓT CHORÓB ZAKAŹNYCH / 117
Wyłanianie się chorób jako efekt uboczny modernizacji / 123
Narodziny koncepcji REIDs / 133
REIDs i bezpieczeństwo narodowe / 143
REIDs a organizacje międzynarodowe / 146
Obiekty graniczne, drużyny kajakarskie i polityka skali / 155
REIDs w ujęciu teorii krytycznej i postkolonialnej / 163

4. WIRUSY, SIŁY NATURY I ZOMBIE – CHOROBY ZAKAŹNE W KULTURZE POPULARNEJ / 171
Narracje epidemiczne i motyw wirusa w kulturze / 176
Zombie – od voodoo do zagrożenia biologicznego / 179
Człowiek kontra siły pierwotne, czyli mitologia chorób zakaźnych / 182
Laboratoria, epidemie i brud / 190
Ambiwalencje nowoczesności / 197
Biopolityka a narracje epidemiczne / 205

5. LĘKI, PANIKI I PAMIĘĆ / 213
Niepokoje, lęki i panika w perspektywie nauk społecznych / 219
Ryzyko jako konstrukt społeczny / 223
Pamięć społeczna / 228
Pamięć instytucjonalna / 234
Media / 239
Eksperci, przedstawiciele służb medycznych i decydenci polityczni / 245
Ucieczki i panic buying / 251
Stygmatyzacja i kozły ofiarne / 256
Teorie spiskowe / 262

6. REIDS, SOLUCJONIZM I PUŁAPKI SPOŁECZNE / 271
Zmiana klimatyczna i REIDs jako wicked problems / 276
Solucjonizm, pułapki społeczne i zaufanie / 283
Wysoka kontra niska technologia / 295
Gruźlica i nieposłuszeństwo / 303

7. REIDS I EPIDEMIE W POLSCE: REPREZENTACJA POTOCZNA I MEDIALNA ORAZ POSTAWY POLAKÓW / 309
Dyskursy naukowe, prasowe i potoczne w Polsce o REIDs / 314
Metodologia badań ankietowych / 324
Postrzeganie ryzyka związanego z chorobami zakaźnymi / 326
Wyobrażenie o chorobach zakaźnych i health literacy / 333
Percepcja chorób zakaźnych podczas pandemii SARS-CoV-2 / 339
Zaufanie i ocena podmiotów walczących z pandemią / 342
Teorie spiskowe i fałszywe informacje / 357

ZAKOŃCZENIE / 369
SPIS PRZYWOŁYWANEJ LITERATURY / 383

Aneta Zawadzka

Łukasz Afeltowicz

Michał Wróblewski