Wolni i zniewoleni. Głosy grup podporządkowanych w historii imperium portugalskiego

Książka Wolni i zniewoleni. Głosy grup podporządkowanych w historii imperium portugalskiego to historia ludzi z peryferii kolonialnego imperium portugalskiego. To opowieść o tych, którzy kiedyś zamieszkiwali obszar dzisiejszej Brazylii, Angoli, Gwinei-Bissau oraz atlantyckich archipelagów Wysp Zielonego Przylądka i Wysp Świętego Tomasza. Wśród nich znajdziemy nie tylko ludy autochtoniczne, ale także żydów uciekających przed prześladowaniem religijnym, żydowskich konwertytów czy Muzułmanów oraz Cyganów skazanych wyrokiem sądów inkwizycyjnych i cywilnych, a także czarownice i przestępców. Raz wolni, raz zniewoleni. Ich stopień podporządkowania różnił się w zależności od takich czynników, jak płeć, stopień asymilacji, relacje z panem oraz miejsce w strukturze sieci. Celem tej książki było wydobycie tych głosów i przyjrzenie się, kto aktywnie i świadomie uczestniczył w budowaniu kolonialnego imperium portugalskiego, a kto na zawsze zniknął z kart historii. Czy odtworzenie zdarzeń z punktu widzenia tych najbardziej marginalizowanych pomoże ją zrekonstruować?

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11

Rozdział 1. Grupy podporządkowane – koncepcje, teorie i kierunki badawcze / 25
Kwestie epistemologiczne / 25
Początek badań nad grupami podporządkowanymi / 29
Gayatri Chakravorty Spivak / 31
Latin American Subaltern Studies Group / 38
Brazylijskie grupy podporządkowane w ujęciu Spivak / 45
Zastosowanie teorii grup podporządkowanych w historii nowożytnej – przykład Jacobusa Elisy Johannesa Capiteina / 49

Rozdział 2. Kierunki badawcze względem grup podporządkowanych w kolonialnym imperium portugalskim / 53
Wstęp do kierunków badawczych względem grup podporządkowanych w historiografii luzo-brazylijskiej / 53
Portugalska narracja historiograficzna w XIX i XX w. / 54
Brazylijska narracja historiograficzna w XX i XXI w. / 61
Historia społeczna niewolnictwa w brazylijskiej narracji historiograficznej w XX w. / 64
Historia Indian w brazylijskiej narracji historiograficznej w XX w. / 67
Narracja historiograficzna o kolonialnym imperium portugalskim / 70
António Manuel Hespanha i pluralizm administracyjny kolonialnego imperium portugalskiego / 72
Portugalska monarchia wielokontynentalna / 74

Rozdział 3. Mozaika kolonialnego społeczeństwa / 79
Wyobrażenia Portugalczyków o swoim imperium zamorskim w okresie nowożytnym / 79
Zarys grup podporządkowanych zamieszkujących atlantycki obszar kolonialnego imperium portugalskiego / 86
Mniejszości religijne: niewierni, żydzi i żydowscy konwertyci / 88
Mniejszości etniczne: Cyganie i ludy autochtoniczne Brazylii / 98
Podziały rasowe / 112
Status społeczny / 126
Podział na płeć / 137
Miseráveis, Imperium Cienia i ostracyzm / 146

Rozdział 4. Głosy z peryferii. Rola grup podporządkowanych w budowaniu kolonialnego imperium portugalskiego / 159
Główny zarys obiegu korespondencji administracyjnej w latach 1642–1822 / 159
Petycje grup podporządkowanych / 171
Podejście egodokumentalne przy analizie petycji / 171
Petycje dotyczące wolności rdzennego podmiotu kolonialnego / 179
Zniewolony wbrew prawu / 193
Protekcja królewska / 200
Prawo cywilne i prawo karne / 213
Dostęp do stanowisk / 233
Migracje na terenie imperium portugalskiego / 250
Spory o ziemię i wspólną przestrzeń / 258

Rozdział 5. czy podporządkowany inny mógł przemówić? / 267
(Nie)zależność kolonialnych peryferii wobec metropolii / 267
Podporządkowany Inny w kolonialnym imperium portugalskim / 271
Sieci społeczne jako działalność podmiotu i świadomość istnienia relacji / 289
Mechanizmy podejmowania decyzji w okresie panowania Jana V / 306
Czy każdy podporządkowany Inny mógł przemawiać? / 321

Podsumowanie / 341
Podziękowania / 355
Aneks / 359
Słownik portugalsko-polski / 377
Bibliografia / 383
Spis tabel / 419
Spis ilustracji / 420
Spis grafów sieci społecznych / 421
Summary / 423
Indeks osób / 427
Indeks rzeczy / 441
Indeks geograficzny / 449

Anna Leśniewska

Agata Błoch