Między zabawą a dydaktyką. Literacka twórczość Adama Bahdaja dla dzieci i młodzieży

Któż z nas w dzieciństwie nie czytał Podróży za jeden uśmiech, Wakacji z duchami czy Stawiam na Tolka Banana? Dziś to niemal kultowe książki kilku pokoleń czytelników. Niezaprzeczalne walory prozy, której autorem jest Adam Bahdaj, to: intersujące kreacje bohaterów literackich, doskonała znajomość psychiki dziecięcej, atrakcyjna fabuła, zręcznie zawiązana intryga, szybka akcja i spiętrzanie przygód, wartości wychowawcze, humor i optymizm wyrastający z humanistycznej wiary w człowieka. Bahdaj to doskonały obserwator dziecięcych zabaw, miłośnik gór, sportów narciarskich, znawca topografii Warszawy. Jako pisarz doskonale realizował się w różnych odmianach gatunkowych powieści, prowadził intertekstualne gry z tradycją literacką, włączając znane motywy baśniowe w nowy kontekst czy też przywołując przykłady z klasyki literatury. Wszystko to stawia go w gronie najlepszych polskich pisarzy dla dzieci i młodzieży XX wieku. Jego twórczość nabiera szczególnej mocy w czasach, gdy wiele wartości się dezawuuje; staje się ona dla młodego czytelnika drogowskazem i przywraca mu wiarę w porządek świata, w którym dobro zawsze triumfuje nad złem.

Wstęp / 11

ROZDZIAŁ I. NIEOGRANICZONY ŚWIAT FANTAZJI W KSIĄŻECZKACH DLA NAJMŁODSZYCH / 29
1. Rola książeczek w rozwoju dziecka / 29
2. Funkcje ożywionych zabawek w literaturze dla najmłodszych / 32
3. Twórczość Adama Bahdaja dla najmłodszych / 39
3.1. Zabawki i miniaturki jako przewodnicy po świecie dziecka / 40
3.2. Świat ożywionej przyrody a świat dzieci / 49
3.3. Marzenie senne jako lekcja życia / 69
3.4. Kształcąca rola przygód i podróży literackich / 90
3.5. Dydaktyczne drobiazgi literackie / 106

ROZDZIAŁ II. BYĆ JAK SHERLOCK HOLMES – POWIEŚCI DETEKTYWISTYCZNE DLA DZIECI / 111
1. Powieść kryminalna – charakterystyka konwencji literackiej / 112
2. Kryminały dla dzieci / 121
3. Powieści sensacyjno-detektywistyczne Adama Bahdaja / 126
3.1. Młodzi detektywi / 128
3.2. Trójka z Górczewskiej / 129
3.3. „Kubuś Detektyw” / 132
3.4. „Chłopak” w spódnicy? / 136
3.5. Być jak Zulejka / 140
4. Język jako środek indywidualizacji bohaterów / 147
5. Milicjanci i złodzieje / 151
6. Realia społeczno-obyczajowe i dydaktyzm / 161
7. Dominik Damian, czyli coś dla dorosłych / 167

ROZDZIAŁ III. „PRZYGODA, PRZYGODA, KAŻDEJ CHWILI SZKODA…” – UTWORY PRZYGODOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY / 171
1. Czym jest przygoda? / 175
2. Przygoda jako zabawa / 179
3. Przygoda jako proces dydaktyczno-wychowawczy / 189
3.1. Dydaktyczny wymiar przestrzeni / 190
3.2. Młodzi gniewni a proces wychowawczy / 195
4. Przygoda jako ucieczka / 216
5. Przygoda jako eksploracja / 224
6. Dorośli – jacy są naprawdę? / 233
7. Rzeczywistość PRL-u / 242
8. Dydaktyzm i ideologia a kategoria przygodowości / 247

ROZDZIAŁ IV. IDEOLOGIA I SPORT – POWIEŚCI I OPOWIADANIA O TEMATYCE SPORTOWEJ ORAZ SZKOLNO-HARCERSKIEJ / 255
1. Przemiany w literaturze powojennej dla dzieci i młodzieży / 260
2. Harcerstwo, sport i Tatry / 267
3. Schematyzm bohaterów / 274
3.1. Bohater zbiorowy / 274
3.2. Od działacza partyjnego do wroga klasowego / 277
4. Konstrukcja i warstwa językowa / 303
5. Zabawa czy dydaktyzm? / 316
6. Historie z gór / 323
7. Paragon, gola! / 325
7.1. Chłopcy z Górczewskiej / 326
7.2. „Pomocnicy” i „wrogowie” / 334
7.3. „Miejsca pierwsze…”, kilka słów o przestrzeni / 337
7.4. Język sportu / 340
7.5. Paragon, graj dalej! / 341

ROZDZIAŁ V. WOJENNA „PRZYGODA” – PROZA O TEMATYCE WOJENNEJ / 347
1. Życie kulturalne polskiej emigracji na Węgrzech / 348
2. Sytuacja literatury po 1945 roku / 356
3. Przyjaźń polsko-radziecka i odwaga najmłodszych / 366
4. Apoteoza postawy młodego komunisty / 369
5. Przygody polskich kurierów w czasie drugiej wojny światowej / 372
6. „Wojenny” dydaktyzm / 380

Zakończenie / 385
Nota bibliograficzna / 399
Bibliografia / 401
Indeks osób / 417

Karolina Jędrych

Elżbieta Kruszyńska