"Gramatyka języka polskiego większa" Antoniego Małeckiego na tle dziewiętnastowiecznych podręczników gramatycznych i ówczesnej polszczyzny

Celem monografii jest przedstawienie poglądów Antoniego Małeckiego na wybrane zagadnienia językowe, jakie autor ten zawarł w pierwszym (i najprawdopodobniej najlepszym) ze swoich podręczników – Gramatyce języka polskiego większej (Lwów, 1863). Zadaniem pracy, w szerszej perspektywie, jest pogłębienie, choćby w niewielkim stopniu, wiedzy na temat dziewiętnastowiecznych gramatyk i obecnych w nich koncepcji opisu języka. […] Poglądy Małeckiego na poszczególne problemy teoretyczno językowe […] starano się skonfrontować z opiniami wybranych gramatyków XIX wieku. Miało to na celu określenie miejsca Gramatyki w intensywnie rozwijającej się w owym czasie myśli językoznawczej. W znacznej mierze odwoływało się przy tym do […] opracowań omawiających ewolucję poglądów teoretyków języka na wybrane zagadnienia.

Ze Wstępu

Skróty i symbole / 9

I. Wstęp / 11

II. Analiza materiału zawartego w Gramatyce / 45
1. Fonetyka, fonologia i morfonologia / 47
1.1. Relacja głoska−litera. Podział głosek na samogłoski i spółgłoski / 47
1.2. Podziały i opisy głosek / 50
1.2.1. Podziały i opisy samogłosek / 50
1.2.2. Podziały i opisy spółgłosek / 56
1.3. Opis procesów i zjawisk fonetycznych oraz alternacji morfonologicznych / 68
1.3.1. Opis procesów i zjawisk związanych z samogłoskami / 69
1.3.2. Opis procesów i zjawisk związanych ze spółgłoskami / 81
1.4. Akcent / 98
1.5. Podsumowanie / 101
2. Części mowy / 103
2.1. Podział wyrazów na części mowy / 103
2.2. Definicje i klasyfikacje części mowy / 106
2.2.1. Rzeczownik / 106
2.2.2. Przymiotnik / 108
2.2.3. Zaimek / 108
2.2.4. Liczebnik / 111
2.2.5. Czasownik / 115
2.2.6. Przysłówek / 116
2.2.7. Spójnik / 120
2.2.8. Przyimek / 122
2.2.9. Wykrzyknik / 126
2.3. Podsumowanie / 127
3. Fleksja / 129
3.1. Kategorie imienne / 129
3.1.1. Liczba / 129
3.1.2. Przypadek / 129
3.1.3. Rodzaj / 132
3.2. Podział rzeczowników na deklinacje / 134
3.3. Odmiana rzeczowników / 140
3.3.1. Odmiana rzeczowników rodzaju męskiego / 141
3.3.2. Odmiana rzeczowników rodzaju żeńskiego / 165
3.3.3. Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego / 185
3.3.4. Nieregularna odmiana rzeczowników / 194
3.3.4.1. Odmiana rzeczowników rodzaju męskiego o tematach na -a, -o / 194
3.3.4.2. Odmiana dawnych rzeczowników zbiorowych bracia, księża / 196
3.3.4.3. Odmiana rzeczownika ręka / 197
3.3.4.4. Odmiana rzeczowników oko, ucho / 198
3.3.4.5. Odmiana rzeczowników rodzaju nijakiego na -um / 198
3.3.4.6. Przymiotnikowa odmiana rzeczowników / 199
3.4. Kategorie werbalne / 201
3.4.1. Strona / 201
3.4.2. Aspekt / 206
3.4.3. Czas / 209
3.4.4. Tryb / 216
3.5. Podział czasowników na koniugacje / 223
3.6. Podsumowanie / 239
4. Słowotwórstwo / 243
4.1. Etymologia, czyli „słoworód” − określenie przedmiotu i metody badań / 245
4.2. Budowa wyrazów podzielnych słowotwórczo / 247
4.2.1. Podstawowe pojęcia z zakresu budowy wyrazów / 247
4.2.2. Wyrazy złożone / 252
4.3. Wyrazy pierwotne i pochodne. Rodzina wyrazów / 258
4.4. „Słoworód” rzeczowników, przymiotników i czasowników / 261
4.4.1. „Słoworód” rzeczowników / 262
4.4.2. „Słoworód” przymiotników / 271
4.4.2.1 Tworzenie form stopnia równego / 271
4.4.2.2. Stopniowanie przymiotników. Tworzenie form stopnia wyższego i najwyższego / 276
4.4.3. „Słoworód” czasowników / 280
4.5. Podsumowanie / 285
5. Ortografia i interpunkcja / 289
5.1. Sformułowane zasady ortograficzne / 289
5.2. Kreskowanie samogłosek pochylonych / 291
5.2.1. A pochylone / 291
5.2.2. E pochylone / 291
5.2.3. O pochylone / 295
5.3. Kreskowanie miękkich spółgłosek wargowych w wygłosie / 297
5.4. Pisownia upodobnień i uproszczeń / 299
5.4.1. Pisownia przedrostka -z / 300
5.4.2. Pisownia przyrostków -ski, -skość, -stwo / 300
5.4.3. Pisownia bezokoliczników typu gryść, leść / 302
5.4.4. Pisownia bezokoliczników typu biéc, móc / 303
5.4.5. Pisownia przyimka z / 304
5.4.6. Zapis scz zamiast szcz / 305
5.4.7. Forma w Polsce / 305
5.4.8. Różne jednostkowe wahania pisowni spółgłosek S Ś Š / 306
5.5. Pisownia wyrazów zapożyczonych / 308
5.5.1. Grupy ii yi / 308
5.5.2. Grupy ge gi / 311
5.5.3. Litera x / 313
5.5.4. Spółgłoski podwojone / 315
5.5.5. Pisownia obcych nazw własnych / 316
5.6. Użycie wielkich liter / 318
5.7. Zasady dzielenia wyrazów / 320
5.8. Interpunkcja / 323
5.9. Podsumowanie / 332

III. Zakończenie / 335

Literatura przedmiotu / 341
Wykaz przywoływanych dziewiętnastowiecznychpublikacji językoznawczych / 355

Andrzej Piotr Lesiakowski