Mniejszości narodowe i wyznaniowe w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939

Wstęp

(...) Problematyka Wojska Polskiego i sił zbrojnych sąsiadów Polski w pierwszej połowie XX wieku od wielu lat stanowi podstawowy nurt badań pracowników Zakładu Historii Wojskowej i ściśle współpracujących z nimi innych nauczycieli akademickich z Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Już na początku lat dziewięćdziesiątych przystąpili oni do analizowania problemów narodowościowych i wyznaniowych w jednostkach wojskowych stacjonujących w okresie międzywojennym na obszarze Dowództwa Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu. Było to możliwe, gdyż w 1991 r. Komitet Badań Naukowych przyznał zespołowi pracowników Instytutu Historii i Archiwistyki UMK, którym kierował Mieczysław Wojciechowski, środki finansowe na realizację projektu badawczego pt. ,,Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Wschodnim w XIX i XX wieku". Z biegiem czasu studia dotyczące kwestii narodowościowych i wyznaniowych w Wojsku Polskim były rozszerzane na obszar całej Drugiej Rzeczypospolitej. Intensyfikacja prac nastąpiła w latach 1996-1998, ponieważ wtedy Komitet Badań Naukowych przyznał kierownikowi Zakładu Historii Wojskowej UMK. grant na realizację tematu ,,Problem narodowościowy w Wojsku Polskim w latach 1918-193 9". W zespole wykonującym to zadanie, obok historyków toruńskich (Elżbieta Alabrudzińska, Zbigniew Karpus, Maciej Krotofil, Waldemar Rezmer, Aleksander Smoliński, Zofia Waszkiewicz), byli również historycy z innych ośrodków naukowych: Tomasz J. Kopański, Tadeusz Kowalski, Zdzisław G. Kowalski, Piotr Stawecki, Marek Wierzbicki (Warszawa) oraz Jan Kęsik (Wrocław). W dniach 23-24 października 1998 r. członkowie zespołu spotkali się w Toruniu na konferencji naukowej ,,Mniejszości narodowe i wyznaniowe w Wojsku Polskim 1918-1939" zorganizowanej przez Instytut Historii i Archiwistyki UMK. Przedstawili wtedy wstępne wyniki swoich badań, mogli także skonfrontować swoje ustalenia z wnioskami formułowanymi przez innych uczestników konferencji. Niektóre zagadnienia mogły więc być później przez nich twórczo rozwinięte i pogłębione.
Informacje płynące z Torunia sprawiły, że do zespołu badawczego dołączyli wkrótce następni historycy, którzy zajmowali się zagadnieniami narodowościowymi i wyznaniowymi. Zgłosili oni do druku kilka dalszych opracowań o różnorodnym charakterze.
Prezentowane w niniejszym tomie artykuły są pierwszą próbą ukazania, na podstawie możliwie szerokiej kwerendy źródłowej, najważniejszych zagadnień z zakresu stosunków narodowościowych i wyznaniowych w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej. Dotychczas nie prowadzono badań nad polityką narodowościową w armiach ówczesnych naszych sąsiadów, stąd też wszelkie porównania są bardzo trudne, wręcz niemożliwe. Zamykając pierwszy etap badań nad tematem zakreślonym w tytule tomu, równocześnie wskazujemy na potrzebę dalszych studiów, przy wykorzystaniu archiwaliów do niedawna w Polsce nieudostępnianych (np. Oddziału II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego) oraz źródeł przechowywanych w archiwach i bibliotekach za granicą, w Niemczech, Czechach, na Ukrainie, w Rosji, na Białorusi i Litwie. W badaniach tych powinni uczestniczyć historycy z państw ościennych, gdyż mogliby oni przestudiować kwestie narodowościowe we własnych siłach zbrojnych, zwracając jednak uwagę na bardzo ważny dla nas problem służby wojskowej Polaków w przedwojennej armii czechosłowackiej, litewskiej, w Armii Czerwonej, w Wehrmachcie. Jest to postulat realny, ponieważ są tam historycy, których te zagadnienia interesują. Opracowanie Auśry Jurevićiute z Kowna (Litwa), zamieszczone w niniejszym tomie, jest tego dowodem.

Piotr Stawecki, Polityka narodowościowa w wojsku Drugiej Rzeczypospolitej
Tadeusz Antoni Kowalski, Kwestie narodowościowe podczas wcielania poborowych do wojska (1918-1939)
Waldemar Rezmer, Służba wojskowa Żydów w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej
Waldemar Rezmer, Służba wojskowa Niemców w siłach zbrojnych Drugiej Rzeczypospolitej
Maciej Krotofil, Ukraińcy w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym
Marek Wierzbicki, Białorusini w Wojsku Polskim (1921-1939)
ZdzisławG. Kowalski, Najliczniejsza mniejszość. Gruzini, Azerowie i inniprzedstawiciele narodów Kaukazu w Wojsku Polskim w okresiemiędzywojennym
Tomasz J. Kopański, Obcokrajowcy w lotnictwie polskim 1918-1921
Jan Kęsik, Praca oświatowo-wychowawcza wśród mniejszości narodowych w Wojsku Polskim 1918-1939
Elżbieta Alabrudzińska, Duszpasterstwo ewangelickie w Wojsku Polskim w latach 1919-1939
Zofia Waszkiewicz, Duszpasterstwo wojskowe na terenie Dowództwa Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu
Bolesław Sprengel, Policja Państwowa a mniejszości narodowe i wyznaniowe. Zarys problematyki
Aleksander Smoliński, Odrębności mundurowe 49 Huculskiego Pułku Strzelców oraz ich symbolika
Ausra Jurevićiute

Zbigniew Karpus

Waldemar Rezmer