"Translatoris vestigia". Projekcje inscenizacyjne wybranych polskich tłumaczy "Orestei" Ajschylosa

Jaką rolę w kulturze pełni tłumacz? Jaki jest jego wpływ na tłumaczone dzieło? Co warunkuje jego decyzje i wybory? Czy jest li tylko mechanicznym odtwórcą tekstu oryginalnego? Czy może twórczym artystą, adaptującym tłumaczony tekst do nowych warunków kulturowych? Jego osoba - zwykle ignorowana, niedoceniana bądź niezauważana - w badaniach nad przekładem coraz głośniej dopomina się uznania i dostrzeżenia. Tłumacz przestaje być anonimowy. Niniejsza książka wyrosła z szacunku dla tłumaczy i ich niebagatelnej roli w przyswajaniu tekstów oryginalnych oraz kształtowaniu obecności tych tekstów w kulturze. Na podstawie wybranych trzech przekładów jedynej zachowanej ze starożytności trylogii tragicznej, Orestei Ajschylosa, autorstwa niepoślednich dla kultury polskiej i filologii klasycznej twórców, Zygmunta Węclewskiego, Jana Kasprowicza oraz Stefana Srebrnego, wskazuje, jakie ślady na tłumaczu pozostawia otaczająca go kultura oraz jakie zostawia on sam w produkcie końcowym, który trafia do rąk odbiorców. Nie ma bowiem tłumaczy, którzy nie zostawiają w przekładzie śladów swojej osobowości, wyobraźni, wiedzy, intuicji teatralnej czy inwencji twórczej, a także śladów kultury, w której sami tworzą, i czasów, w których żyją.

Od Autorki

Przedstawiona do recenzji książka jest pracą ważną, a nawet wyjątkową, upomina się bowiem o uznanie roli tłumacza nie tylko w przyswojeniu  tekstu oryginału, ale także w kształtowaniu obecności tego tekstu w kulturze docelowej. Autorka z niezwykłą skrupulatnością i kompetencją podchodzi do przedmiotu swoich badań. Jej sądy są zawsze poparte szczegółową analizą, a wnioski cechuje dojrzałe wyważenie wszystkich argumentów. Na podkreślenie zasługuje także ogromna wiedza Autorki, Jej wnikliwość, spostrzegawczość i umiejętność czytania sztuk jako tekstów dramatycznych przeznaczonych do realizacji na scenie. Dzięki wszystkim tym walorom powstała praca fascynująca, która wnosi wiele także do historii filologii klasycznej w Polsce.

Z recenzji wydawniczej dr hab. Ewy Skwary, prof. UAM

Od Autorki / 9
Przypominanie Ajschylosa / 10
Polscy tłumacze Orestei / 11
Teatralna „pamięć” tekstu dramatycznego / 14
Spór o didaskalia / 19
Po stronie tłumacza / 22
Podziękowania / 26

Problematyka tłumaczeń tekstów dramatycznych / 29
Przezwyciężanie niemożliwego / 31
Tłumaczenie jest interpretacją / 34
Podwójny żywot tekstów dramatycznych / 39
Tłumaczenie zamkniętego już świata / 44
Na którą scenę? / 47
Dramat czy scenariusz? / 52
Bogactwo starożytnego języka / 54
Teatralna weryfikacja przekładu / 60
Uwzględnianie sceniczności / 62
Między naddatkiem a stratą / 69
Otwarty chrakter oryginałów / 73

Zygmunt Węglewski - pierwszy tłumacz zachowanego korpusu tragicznego starożytnej Grecji ....... 77
Znajomość Ajschylosa w XIX wieku w Polsce / 80
Uczony i pedagog / 82
Nie-poeta, czyli o dominancie translatologicznej / 85
Recenzje przekładów Węclewskiego / 87
Rzecz o teatrze greckim na miarę XIX wieku / 88
Teatralny horyzont Węclewskiego / 95
Prolog i parodos Agamemnona / 101
Powitanie Agamemnona / 111
Scena Kasandry / 117
Ukazanie się Klitajmestry nad ciałami zamordowanych (zakończenie Agamemnona) / 122
Pierwsza część Ofiarnic / 129
Pierwsze spotkanie Orestesa z Klitajmestrą / 135
Kulminacyjny moment Ofiarnic / 138
Ukazanie się Orestesa nad ciałami zamordowanych (zakończenie Ofiarnic) / 141
W świątyni Apollona w Delfach (początek Eumenid) / 144
W Atenach / 152
Scena sądu nad Orestesem / 157
Zakończenie Eumenid / 161

Jan Kasprowicz - poeta na scenie / 165
Fascynacja Ajschylosem / 165
W poszukiwaniu pokrewieństwa i inspiracji / 167
Przeniknąć tajemnicę utworu, podsłuchać pisarza / 171
Pierwiastki ajschylejskie w twórczości Kasprowicza / 173
Teatralny horyzont Kasprowicza / 181
Recenzje przekładu Ajschylosa / 187
Od tłumacza / 191

Barbara Bibik