„Usankcjonowanie niecnoty” czy „godność zawodu”? Rola etyki w działalności doradców zawodowych

Problematyka etyczna stosunkowo rzadko podejmowana jest przez socjologów, ponieważ stanowi domenę filozofów i prawników, a ostatnio także ekonomistów, zwłaszcza tych zajmujących się kulturą pracy i zawodu, kulturą organizacyjną oraz etyką życia gospodarczego, zarządzaniem przez wartości i społeczną odpowiedzialnością biznesu.

Zbliżone do terminu „etyka zawodowa” pojęcie „etyka pracy” (work ethics) oznacza „produktywny trud” i ujmuje pracę w aspekcie procesualnym, czasownikowym, jako czynność cenioną przez tych, którzy ją wykonują, a także przez ich otoczenie, głównie pracodawców. Etyka lub kultura pracy w tradycyjnym rozumieniu wiąże się zatem m.in. z niską/wysoką wydajnością pracowników oraz koncepcją wzrostu/regresu gospodarczego, wywodząc się z etyki protestanckiej, w której praca stanowiła nie tylko powinność religijną, lecz także obowiązek moralny.

Jako że współcześnie problematyka etyki zawodowej wykazuje liczne, bezpośrednie lub pośrednie związki ze wspomnianą sferą CSR, etyką społeczną, etyką życia publicznego, a także socjologią moralności, socjologią pracy oraz socjologią instytucji i zrzeszeń, a ponadto poradoznawstwem, zawodoznawstwem, pracą socjalną i polityką społeczną, warto ją podjąć oraz rozwinąć. Właśnie temu ma służyć niniejsza praca, sytuująca się na styku wspomnianych gałęzi i subdyscyplin naukowych, znosząca, a przynajmniej zacierająca, rysowane często zbyt grubą kreską linie demarkacyjne między nimi. Wydaje się bowiem, że płaszczyzną porozumienia jest tu, a z pewnością powinien być, aksjologiczny, a ściślej: etyczny aspekt każdej z wymienionych dziedzin.

Fragment Wstępu

Wstęp / 13

Część pierwsza (teoretyczna)

Rozdział I
Polityka społeczna i praca zawodowa jako przestrzeń społeczna do rozważań nad etyką i doradztwem zawodowym / 27
1.1. Przestrzeń społeczna / 27
1.2. Potrzeby w polityce społecznej / 28
1.3. Praca zawodowa / 33
1.4. Poradnictwo (doradztwo) zawodowe / 38
1.5. Wartości – wymiar etyczny / 42

Rozdział II
Etyka zawodowa / 45
2.1. Czym jest etyka zawodowa? / 45
2.2. Problem formalizacji (kodyfikacji) etyki zawodowej / 47
2.3. Etyka zawodowa bez kodeksów? / 50
2.4. Definicje i zadania etyki zawodowej / 51
2.5. Etyka zawodowa – etyka ogólna – deontologia / 53
2.6. Etyka zawodowa czy etyki zawodowe? / 54
2.7. Etyka zawodowa: pro i contra / 55

Rozdział III
Istota, cele i odmiany poradnictwa zawodowego / 59
3.1. Poradnictwo, doradztwo zawodowe, poradoznawstwo – problemy definicyjne / 59
3.2. Dyskurs poradoznawczy / 62
3.3. Źródła i aplikacje wiedzy poradoznawczej / 63
3.4. Główne koncepcje teoretyczne i modele poradnictwa zawodowego / 65
3.5. Rodzaje i funkcje poradnictwa zawodowego / 67

Rozdział IV
Poradnictwo zawodowe w perspektywie aksjologicznej / 71
4.1. Aksjologiczny wymiar doradztwa zawodowego / 71
4.2. Pomoc jako przedmiot dociekań naukowych / 73
4.3. Wsparcie społeczne – wielość ujęć terminologicznych / 78
4.4. Aktywne wsparcie w pracy z rodziną. Granice pomocy / 80
4.5. Zawodowi „pomagacze” / 84
4.6. Interdyscyplinarność jako wartość / 86
4.7. Dylematy etyczne i problemy tożsamościowe doradców zawodowych / 87
4.8. Nie-odpowiedzialność (zawodowa) / 89
4.9. Sumienie nie tylko w miejscu pracy / 92

Rozdział V
System doradztwa zawodowego we współczesnej Polsce: geneza – stan aktualny – perspektywy rozwoju / 97
5.1. Początki doradztwa zawodowego. Staropolska literatura poradnicza / 97
5.2. Pod zaborami i w okresie międzywojennym / 100
5.3. Po 1945 roku / 103
5.4. Współczesny system poradnictwa zawodowego / 104
5.5. Poradnictwo zawodowe jako usługa rynku pracy w świetle Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy / 112
5.6. Pozostałe akty prawne dotyczące doradztwa edukacyjno-zawodowego w Polsce / 117
5.7. Plany na przyszłość. System doradczy w województwie kujawsko-pomorskim / 119
5.8. Kulturowe scenariusze dla doradców i badania nad poradnictwem – próba antycypacji / 124

Rozdział VI
Wybrane aspekty etyki doradców zawodowych / 128
6.1. Realizacja wartości w doradztwie zawodowym / 128
6.2. Doradcza deontologia / 131
6.3. Konflikt ról. Między pasją a rzemiosłem / 135
6.4. Edukacja performatywna / 136
6.5. Trening twórczości / 137
6.6. Kształcenie ku etyczności / 139
6.7. W stronę wielokulturowości / 141

Część druga (badawcza)

Rozdział VII
Metodologia zastosowana w pracy / 147
7.1. Przedmiot i cel badań / 148
7.2. Główne problemy badawcze / 150
7.3. Specyfika badań jakościowych / 153
7.4. Metody i techniki badawcze. Triangulacja / 159
7.5. Narzędzia badawcze. Scenariusz wywiadu / 160
7.6. Dobór próby / 162
7.7. Organizacja i przebieg badań / 163
7.8. Dylematy etyczne i „pola minowe” w badaniach terenowych / 165

Rozdział VIII
Etyka doradcza w świetle badań / 167
8.1. Charakterystyka analizowanej grupy / 167
8.2. Problemy w miejscu pracy doradców zawodowych / 169
8.3. Źródła i poziom wiedzy etycznej / 181
8.4. „Prywatne” definicje etyki profesjonalnej i doradztwa zawodowego / 183
8.5. Kodeks doradczy? / 190
8.6. Dylematy moralne respondentów / 193
8.7. Podsumowanie badań / 196

Zakończenie / 203
Bibliografia / 216
Netografia / 265

Aneksy
Aneks 1. Scenariusz IDI / 271
Aneks 2. Kodeks Etyczny Coacha (Polska Izba Coachingu) / 276
Aneks 3. Kodeks Etyczny Coacha (International Coach Federation – ICF, Oddział Polska) / 282
Aneks 4. Kodeks Wartości Zawodowych Mentora i Relacji Mentorskiej (Stowarzyszenie Promentor) / 288
Aneks 5. Kodeks Etyczno-Zawodowy Psychologa (Polskie Towarzystwo Psychologiczne – PTP) / 292

Krzysztof Piątek