Zmienne pola dialogu. Rzecz o Polakach i Niemcach
W prezentowanej publikacji autor analizuje trzy różne poziomy polsko-niemieckich relacji, które wytyczyły kierunek współczesnych stosunków między tymi narodami. Punktem wyjścia jest każdorazowo szeroko rozumiana sfera kultury, w której dokonywały się przewartościowania wzajemnego postrzegania. Przeżycie tragedii drugiej wojny światowej zdeterminowało obraz sąsiadów-okupantów u najstarszego pokolenia polskich intelektualistów znających Niemcy, którego reprezentantami są Andrzej Bobkowski, Maria Dąbrowska, Henryk Elzenberg, Ludwik Hirszfeld, Edmund Osmańczyk, Hugo Steinhaus, Jerzy Stempowski czy Kazimierz Wyka. W kolejnych dziesięcioleciach aktywność takich pośredników jak Marion Dönhoff, Karl Dedecius czy Günter Grass doprowadziła Niemców do uświadomienia sobie konieczności zbliżenia i zrozumienia wschodniego sąsiada. Na tym mogli oprzeć się współcześni pośrednicy z Polski i Niemiec, prowadząc dialog, którego osobisty wymiar ukazuje autor na przykładzie własnej socjalizacji naukowej i działalności publicznej.
Wprowadzenie / 9
I. Ich Niemcy. Bagaż historii
1. Okupacyjne opinie polskich intelektualistów o Niemcach / 17
2. Podbite Niemcy, upadły Zachód. Refleksje z pierwszych podróży po Niemczech po 1945 roku / 53
3. Orły i mrówki / 67
II. Nasi Niemcy. Otwarcie dialogu
4. Marion Gräfin Dönhoff – pojednanie z ducha Prus / 81
5. Heinrich Böll – Nadreńczyk z Polską w tle / 109
6. Karl Dedecius – Polakoniemiec idealny / 139
7. Henryk Bereska – wędrowiec między kulturami / 159
8. Günter Grass i Polacy / 179
III. Moi Niemcy. Doświadczenie germanisty
9. Moi Niemcy albo osobista opowieść o stawaniu się germanistą / 221
10. Golombek w Przegorzałach / 249
11. Moje spotkania z GG / 253
12. Sąsiedztwo zobowiązuje – sąsiedztwo wzbogaca / 257
13. Przemówienie z okazji przyjęcia do Niemieckiej Akademii Języka i Literatury / 269
14. Laudacja dla Łukasza Musiała / 273
15. O nauczycielu i pośredniku. Laudacja dla Huberta Orłowskiego z okazji wręczenia Nagrody im. Friedricha Gundolfa za 2016 rok / 279
Bibliografia / 285
Indeks osób / 293
"Przegląd Polityczny"
"[...] to rzecz o wzajemnych relacjach polskich i niemieckich intelektualistów w powojennych dekadach. Zebrane w książce eseje są na różne sposoby naznaczone doświadczeniem wojny i okupacji. Doświadczenia te zdeterminowały przede wszystkim obraz Niemca-okupanta w oczach najstarszego pokolenia polskich twórców i naukowców". Fragment omówienia: "Przegląd Polityczny" 2021, nr 167, s. 185.
Maria Wojtczak
"Zmienne pola dialogu" to lektura obowiązkowa dla literaturoznawców, kulturoznawców, dla znawców stosunków polsko-niemieckich, wreszcie absolutnie dla germanistów. Rozprawę Leszka Żylińskiego czyta się niezwykle ciekawie, właściwie nie da się jej odłożyć na bok, nie przeczytawszy jednym tchem całości. Estetyka wyrażająca się w grafice i układzie stron tej wyjątkowo pięknie wydanej przez Wydawnictwo Naukowe UMK lektury przyjemność czytania potęgują. [...] Żyliński artykułuje sens dialogu polsko-niemieckiego, podkreślając, że to kultura może stać się fundamentem wartości i empatii. Fakt, że właśnie kultura była zawsze odczuwana i niesiona dalej przez aktorów działających w polu polsko-niemieckim, od czasów wojny począwszy poprzez czas odbudowy i otwarcia po autentyczne doświadczenie dziś, zawdzięczamy ludziom dialogu. Przekonująco i fantastycznie wielowymiarowo naświetlają to "Zmienne pola dialogu" Leszka Żylińskiego. Fragment recenzji: "Przegląd Zachodni" 2021, nr 1, s. 185-188.
Jakub Gortat
[...] Jest to lektura niezwykle wartościowa dla kulturoznawców i kulturoznawczyń, literaturoznawców i literaturoznawczyń, politologów i politolożek, wręcz obowiązkowa dla germanistów i germanistek i nad wyraz użyteczna dla studentów i studentek zdobywających wiedzę na temat stosunków polsko-niemieckich. Nie bez znaczenia jest także estetyka wydania — układ stron, wybór czcionki i opatrzenie tekstu licznymi ilustracjami są prawdziwą przyjemnością dla oczu czytelników i czytelniczek. Fragment recenzji: "Zagadnienia Rodzajów Literackich", LXIV, z. 3, PL ISSN 0084-4446, DOI: 10.26485/ZRL/2021/64.3/8.
Leszek Żyliński
Leszek Żyliński jako profesor zwyczajny na UMK w Toruniu zajmuje się niemiecką literaturą, kulturą i historią idei. Kieruje Katedrą Literatury i Kultury Krajów Niemieckojęzycznych XIX–XXI wieku. Jest członkiem Kapituły Nagrody Literackiej im. Samuela Bogumiła Lindego, Niemieckiej Akademii Języka i Literatury w Darmstadt oraz wielu stowarzyszeń naukowych. Ostatnio opublikował Pisząc, zmieniam świat. Heinrich Böll czytany współcześnie (z Renatą Dampc-Jarosz), Kraków 2019 oraz Tropy. Fragmenty i zapiski, Toruń 2019.
- Zmienne pola dialogu. Rzecz o Polakach i Niemcach
- Europa w niemieckiej myśli XIX-XXI wieku
- Litteraria Copernicana 2(12)/2013: (Nad)użycia literatury
- Im Wechselspiel der Kulturen. Festschrift für Professor Karol Sauerland
- Od Prus do Europy. Szkice o tożsamości narodowej Niemców