Człowiek i środowisko przyrodnicze we wczesnym średniowieczu w świetle badań interdyscyplinarnych

W ostatnich dwóch dziesięcioleciach w polskiej archeologii można zaobser­wować szczególny postęp badań ukierunkowanych na określenie wzajemnych relacji między człowiekiem jako jednostką biologiczną i właściwą jemu kulturą a środowiskiem przyrodniczym. Problematyka „środowiskowa" stała się przedmio­tem, standardowych w wielu przypadkach, badań interdyscyplinarnych, nierzad­ko inspirowanych właśnie przez archeologów. W coraz większym stopniu uwaga badaczy skierowana zostaje na zagadnienia związane z funkcjonowaniem minio­nych społeczności widzianych pod kątem rozmaitych zależności paleoekologicznych, a do ich wyjaśniania wykorzystywane są różnorodne koncepcje teoriopoznawcze i rozwiązania metodyczne.'
Wzmożone zainteresowanie tą problematyką widoczne jest również w przy­padku archeologii wczesnego średniowiecza, choć wciąż nie przekłada się ono na liczbę opracowań o charakterze analitycznym, a tym bardziej syntetycznym. Liczne projekty badawcze realizowane w ostatnich latach, na czele ze sfinalizo­wanym niedawno programem Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej TRAKT, prze­konują jednak o konieczności uwzględnienia na gruncie badań archeologicznych wczesnego średniowiecza problematyki środowiskowej we wszystkich jej aspektach stanowiących potencjalnie przedmiot poznania. Ta oczywista z pozoru konstata­cja traci walor „oczywistości", kiedy przyjrzymy się faktycznemu stanowi badań ukierunkowanych na wyjaśnianie zasad funkcjonowania grup ludzkich w środo­wisku przyrodniczym w okresie wczesnego średniowiecza. Niestety, wciąż zbyt rzadko uznaje się znaczenie badań otoczenia stanowisk archeologicznych wraz z procesami przyrodniczymi zachodzącymi w jego obrębie.

Słowo wstępne (Wojciech Chudziak) /7
Kazimierz Tobolski - Osady biogeniczne. Wiarygodne archiwa przyrody i najpewniejsi depozytariusze artefaktów /9
(Biogenic sediments. Credible natural archives and the most reliable depositaries of artifacts)
Krystyna Szeroczyńska - Historia jezior zapisana w osadach na podstawie analizy szczątków wioślarek /39
(The history of lakes written in the sediments based on the analysis of Cladocera remains)
Renata Bednarek - Wykorzystanie metod gleboznawczych i paleopedologicznych w badaniach archeologicznych /63
(The application of pedological and paleopedological studies in archeological research)
Zbigniew Celka - Relikty dawnych upraw - jak rośliny pomagają w badaniach archeologicznych /107
(Relicts of former cultivations - how plants help in archeological research)
Daniel Makowiecki - Badania archeozoologiczne w studiach nad paleośrodowiskiem człowieka /121
(Archeozoological research in studies on paleoenvironmentof man)
Alicja Lasota-Moskalewska - Archeozoologia i niektóre jej kierunki badawcze    /137
(Archeozoology and some of its research areas)
Marek Dulinicz, Urszula Iwaszczuk - Interdyscyplinarne badania wybranych wczesnośredniowiecznych stanowisk z Mazowsza    /149
(Interdisciplinary research into early medieval sites in Masovia)
Przemysław Urbańczyk - Badania paleośrodowiskowe w programach finansowanych przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej    /171
(Paleoecological research in projects financed by the Foundation for Polish Science)
Andrzej M. Wyrwa - Przyczynki do rekonstrukcji klimatu w prahistorii i czasach historycznych na Pałukach w świetle interdyscyplinarnych badań łekneńskiego kompleksu osadniczego    /181
(Contributions to the reconstruction of prehistorie and historie dimate in Pałuki in light of interdisdplinary research into Łekno settlement unit)    

Wojciech Chudziak