OPIS
O książce
Monografia Leksyka północnokresowa w tefsirze Tatarów Wielkiego Księstwa Litewskiego. Zapożyczenia niesłowiańskie podejmuje ważny i nierozpoznany w badaniach naukowych problem, którym jest język wykształconej szlachty tatarskiej, zamieszkującej od XIV wieku obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przedmiotem szczegółowych analiz jest leksyka tej społeczności, kształtująca się w okresie od XVI do pierwszej połowy XIX w., a udokumentowana w rękopiśmiennych kopiach pierwszego przekładu Koranu na język polski. Praca gromadzi i analizuje obecne w nich zapożyczenia niesłowiańskie, które są świadectwem przynależności konfesyjnej, stanowej i wykształcenia twórców tatarskiej literatury religijnej. Prezentuje je w formie leksykonu, uwzględniającego etymologię, warianty ortograficzne, fonetyczne, paradygmat fleksyjny, eksplikację źródłową i informacje o notacjach słownikowych od staropolszczyzny po czasy najnowsze. Słownik liczy 470 ekscerptów (nie włączając wariantów fonetycznych), w tym 368 wyrazów pochodzenia orientalnego, 73 z łaciny i greki, 26 z niemieckiego i 3 z włoskiego. Ponadto analizom poddano 159 derywatów (liczba ta nie uwzględnia postaci wariantywnych). Leksykon obejmuje ogółem 629 jednostek.
Jednak w monografii nie tylko zebrano i opisano szereg jednostek leksykalnych, ale na ich podstawie sformułowano też istotne dla humanistyki wnioski, m.in.:
· określono szczególne miejsce Tatarów w wielojęzycznej i wielokulturowej wspólnocie komunikatywnej Wielkiego Księstwa Litewskiego;
· przedstawiono adaptację leksyki obcego pochodzenia do polszczyzny północnokresowej jako rezultat kontaktów języka polskiego z językami wschodniosłowiańskimi i orientalnymi oraz słowiańsko-orientalnej interferencji, co m.in. służy uzupełnieniu dotychczasowego stanu badań w zakresie kształtowania się i rozwoju tej odmiany języka;
· stwierdzono, że poza cechami właściwymi polszczyźnie północnokresowej tatarski manuskrypt zawiera elementy charakterystyczne dla języków i dialektów południowo-zachodniej Białorusi, północno-zachodniej Ukrainy oraz liczne zapożyczenia z języków orientalnych – translokowane bądź slawizowane. Ustalono, że ta „mieszanina” języków i dialektów charakteryzuje też rękopisy mniejszości muzułmańskich z innych regionów świata, np. z Półwyspu Iberyjskiego, Bałkanów, a także Azji czy Afryki. Badacze, próbując zidentyfikować język tych zabytków, oscylują między takimi pojęciami jak: język, dialekt, a nawet rejestr, który z kolei odpowiadałby specyficznemu stylowi tych zabytków.
Zagadnienia lingwistyczne zostały tu zatem ukazane na szerokim tle historyczno-kulturowym.
SPIS TREŚCI
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Przedmiot badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Historia regionu i geneza polszczyzny północnokresowej . . . . . . . . . . . . . . 23
Kontakty językowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Kształtowanie się i rozwój języka polskiego
w Wielkim Księstwie Litewskim a jego struktura społeczna.
Tatarscy autorzy i kopiści ksiąg religijnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Stan badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Metodologia. Założenia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
Przyjęte rozwiązania metodologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
Zapożyczenia niesłowiańskie
Rozdział 1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Stan badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Materiał i kryteria jego opisu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Artykuł hasłowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Ilustracje kontekstowe i ich pisownia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Rozdział 2. Zapożyczenia z języków orientalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Arabizmy, turkizmy, iranizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Nomina appellativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Nomina propria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Derywaty (bez zaświadczonej formy podstawowej w TAL) . . . . . . 144
Hebraizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Nomina appellativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
Nomina propria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
Derywaty (bez zaświadczonej formy podstawowej w TAL) . . . . . . 146
Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Pochodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Obecność w języku polskim oraz zasięg i trwałość . . . . . . . . . . . . . 151
Chronologia. Doby historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
Adaptacja orientalizmów do polszczyzny, w tym jej odmiany
północnokresowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161
Rozdział 3. Zapożyczenia z języków okcydentalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Latynizmy i grecyzmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Nomina appellativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Derywaty (bez zaświadczonej formy podstawowej w TAL) . . . . . . 215
Niepoświadczone w leksykonach języka polskiego innowacje . . . . 217
Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Pochodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
Obecność w języku polskim oraz zasięg i trwałość . . . . . . . . . . . . . 218
Chronologia. Doby historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Adaptacja latynizmów i grecyzmów do polszczyzny,
w tym jej odmiany północnokresowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Germanizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Nomina appellativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
Derywaty (bez zaświadczonej formy podstawowej w TAL) . . . . . . 244
Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Pochodzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
Obecność w języku polskim oraz zasięg i trwałość . . . . . . . . . . . . . 245
Chronologia. Doby historyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Adaptacja germanizmów do polszczyzny, w tym jej odmiany
północnokresowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
Italianizmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Słownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Nomina appellativa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Zapożyczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Zapożyczenia z języków orientalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Zapożyczenia z języków okcydentalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Adaptacja leksyki obcego pochodzenia do polszczyzny północnokresowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Spis treści
Fonetyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
Morfologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Słowotwórstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Składnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Polilingwizm tatarskiego translatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Źródło ekscerpcji słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Inne teksty źródłowe (za: SHT i SHET) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Słowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Literatura przedmiotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Skróty słownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Aneks 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Aneks 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
Filologia słowiańska
Językoznawstwo
Językoznawstwo
Filologia polska
Językoznawstwo
Filologia polska
