Osobowościowe i środowiskowe uwarunkowania rozwoju ucznia zdolnego, t. I

W potocznym rozumieniu osoby zdolne szybko i efektywnie uczą się i mają znacznie więcej szans na osiąganie sukcesu w życiu. Jest to tylko po części prawda, sukces bowiem - jak wynika z obserwacji i badań osób wybitnie uzdolnionych - nie zawsze związany jest z posiadanymi zdolnościami, a częściej z odpowiednią strukturą osobowości i motywacji pozwalających na długotrwały wysiłek i pracę. Współcześnie przyjmuje się dwojakie rozumienie zdolności: wąskie, elitarne, związane z wybitnymi zdolnościami, obejmujące od około 3 do 5% populacji, oraz znacznie szersze, egalitarne, włączające około 25 do 30% wszystkich żyjących ludzi do grupy uzdolnionej. To ostatnie podejście pozwala na przyjęcie założenia, że co trzecia lub czwarta osoba jest uzdolniona. Uważa się, że jest tyle rodzajów zdolności, ile różnych aktywności człowieka; oznacza to, że mogą pojawić się uzdolnienia kierunkowe, odpowiadające nowo powstałym dziedzinom aktywności. A jednocześnie uzdolnienia, które nie mogą być realizowane z powodu braku odpowiedniego dla nich obszaru działania, zmieniają swoją wewnętrzną strukturę, dostosowując się do istniejących możliwości. Szerokie rozumienie zdolności pozwala przyjąć założenie, że każda osoba może posiadać jakiś rodzaj uzdolnień, potencjalnie możliwy do zidentyfikowania w przyszłości. Zależy to od istniejących pól i dziedzin aktywności oraz od poziomu posiadanych uzdolnień. Wybitne uzdolnienia ujawniają się zdecydowanie wcześniej niż zdolności rozwinięte na niższym poziomie. Ujawnianie się zdolności może być także związane z sytuacjami lub oświadczeniami, które pozwalają na ich skrystalizowanie. Im bogatsze doświadczenie we wczesnym okresie rozwoju, tym większa istnieje szansa na szybsze ujawnienie się uzdolnień. Stąd w koncepcjach kształcenia osób zdolnych wskazuje się na wagę wprowadzania różnorodnych, wzbogaconych programów, które pozwalają na krystalizowanie, ale także identyfikowanie zainteresowań i zdolności.

Wprowadzenie

Część I. Zdolności z perspektywy psychologicznej
Andrzej Sękowski, Małgorzata Jurko - Wybitne zdolności jako wymiar psychologiczny i pedagogiczny
Wiesława Limont - Teoria dezintegracji pozytywnej jako koncepcja zdolności
Maria Ledzińska - Przeszkody w rozwoju zdolności - refleksja psychologa
Maciej Stolarski - Czy inteligencja emocjonalna ucznia wpływa na osiągnięcia edukacyjne?
Monika Wróblewska - Osobowościowe zmienne emocjonalne a rozwój zdolności

Część II. Osobowościowy kontekst rozwoju ucznia zdolnego
Natalia Wilsz, Ewa Czerniawska - Wpływ edukacji muzycznej na rozwój umiejętności samoregulacyjnych i aktywności strategicznej
Marcin Zajenkowski, Joanna Bylinka - Wytrzymałość w ujęciu regulacyjnej teorii temperamentu a podzielność uwagi w warunkach o różnym stopniu stymulacji
Katarzyna Śliwińska, Wiesława Limont, Joanna Dreszer, Sylwia Bedyńska - Perfekcjonizm a wybrane cechy osobowości uczniów zdolnych
Sylwia Bedyńska - Czy „kobieca matematyczka" to oksymoron? Tożsamość płciowa uzdolnionych matematycznie dziewcząt
Magdalena Pikul, Aleksandra Tokarz - Emocje i motywy zaangażowania w hippikę na podstawie analizy narracji

Część III. Twórczość jako wymiar zdolności
Monika Wróblewska - Twórczość jako miejsce samorealizacji zdolnych
Krzysztof T. Piotrowski - Twórczość jako cel dydaktyczny
Marzenna Magda-Adamowicz - Model dziecka twórczego
Dominika Jastrzębska - Wyobraźnia twórcza a zdolności kierunkowe dzieci w wieku przedszkolnym
Andrzej Krzywka - Rozważania emocjonalne wokół testu twórczości
Kamila Nielek-Zawadzka - „Czynić przestrzeń". Dialektyka destrukcji jako dynamika kształtowania się samoświadomości i tożsamości podmiotu

Noty o autorach

Joanna Cieślikowska

Joanna Dreszer

Wiesława Limont