Słownictwo botaniczne w polskim tłumaczeniu "Ksiąg o gospodarstwie" (1571) Piotra Krescencjusza na tle epoki

Celem niniejszej dysertacji jest przedstawienie na tle epoki wyekscerpowanych z całego dzieła pojedynczych i złożonych nazw roślin6 (576), wykorzystanych w pierwszym polskim poradniku gospodarczym, próba ich identyfikacji oraz charakterystyka językowa – szczególnie interpretacja genetyczna i strukturalna. Przeprowadzone badania dobitnie ukazały, jak ważny w językowej charakterystyce tej warstwy słownictwa jest trudny proces identyfikacji desygnatu. Kilka wyekscerpowanych nazw jest tego dobrym przykładem. Dopiero bowiem odniesienie nazwy pozwala na formalną analizę, opis genezy i etymologii. Ujawniło się to dobrze w przypadku łączonych z roślinami nazw nieznanych dawnej i obecnej polszczyźnie, którym w zabytku nie poświęcono też wiele uwagi i oddzielnych opisów (np. fangrety, káwicya). Specyficzny charakter analizowanego tekstu determinuje nie tylko jego treść, ale i pewne zjawiska obecne w warstwie językowej, również w interesującej nas grupie nazw. Ujawnione w trakcie badania materiału cechy swoiste mogą stać się przyczynkiem do ustalenia pierwowzoru polskiego tłumaczenia poradnika, a także jego autorstwa.

Wstęp / 7
1. Zakres, cel i metodologia pracy / 7
2. Układ pracy / 15
3. Stan badań / 18

I. Historyczno-filologiczna charakterystyka dzieła Piotra Krescencjusza / 25
1. Zarys historii i rozwoju piśmiennictwa nauk przyrodniczych / 27
2. Filologiczny opis zabytku / 38
3. Podsumowanie / 55

II. Wykaz nazw roślin obecnych w poradniku, ich odniesienie i losy w polszczyźnie / 71
1. Nazwy i ich referencje / 73
1.1. Nazwy o szerszym zakresie znaczeniowym / 152
1.2. Losy nazw w polszczyźnie / 156
1.3. Synonimia nazw / 159
1.4. Polisemia nazw / 165

III. Nazwy rodzime / 169
1. Pochodzenie nazw, ich motywacja i historia / 174
1.1. Nazwy indoeuropejskie / 174
1.2. Nazwy bałto-słowiańskie / 178
1.3. Nazwy prasłowiańskie / 180
1.4. Nazwy powstałe na gruncie polszczyzny / 206
2. Nazwy o niejasnej proweniencji / 249
3. Osobliwości fonetyczne i fleksyjne / 250
4. Budowa słowotwórcza nazw / 253
IV. Nazwy zapożyczone / 267
1. Pochodzenie nazw i ich historia / 272
1.1. Proweniencja łacińska / 272
1.2. Proweniencja niemiecka / 301
1.3. Proweniencja czeska / 310
1.4. Proweniencja włoska / 313
2. Sposoby przejmowania obcych nazw i ich adaptacja / 318

Podsumowanie / 343
Wykaz skrótów / 349
Literatura / 353
Indeks nazw roślin obecnych w poradniku / 363
Summary. Botanical vocabulary in the Polish translation of Books about household (1571) by Peter Crescentius as against the background of the epoch / 375

Joanna Kamper-Warejko